Soft Controls - Samen krijgen we het coronavirus eronder

Door Maaike Lycklama à Nijeholt. Gepubliceerd op 10-11-2020. 

Nederland bevindt zich middenin de tweede coronagolf. Gisteren testten bijna vijfduizend inwoners positief en in totaal 2.317 coronapatiënten zijn opgenomen in een ziekenhuis, van wie 600 op de intensive care. Om verdere verspreiding van het coronavirus een halt toe te roepen, worden voortdurend maatregelen genomen.

In het voorjaar was er grote bereidheid onder de bevolking om de coronamaatregelen op te volgen. Alles was nieuw en in zekere zin ook nog spannend. We deden ons best om er wat van te maken met elkaar. Voor de kinderen werden beren achter de ramen gezet, verjaardagen werden via videobellen gevierd, oudere buren werden verrast met maaltijden en wij lachten om elkaars uitgegroeide kapsels, inclusief die van onze premier.

Het beleid wierp zijn vruchten af en dat gaf ruimte om de teugels wat te laten vieren. Sporten werd toegestaan, de horecagelegenheden openden de deuren, mensen troffen elkaar op het werk, scholen gingen open, bibliotheekbezoek was mogelijk en musea konden worden bezocht. De EU-landen openden hun deuren voor elkaars toeristen. En vanuit daar ontstond een tweede golf, waar wij nu middenin zitten.

Ook deze keer staan Rutte en De Jonge weer energiek het Nederlandse volk toe te spreken, maar het lijkt wel moeilijker dan de vorige keer.

Lukte het Rutte en De Jonge tijdens de eerste coronagolf op het oog probleemloos om de coronamaatregelen door te voeren, tijdens de tweede golf blijkt het ingewikkelder en moeizamer te gaan. Dat heeft een aantal redenen. Allereerst wordt -in eerste instantie althans- een andere, minder kwetsbare bevolkingsgroep getroffen: de jong volwassenen. Deze groep, die zelf gemiddeld genomen nauwelijks ziek van corona is, vindt het moeilijk om zich aan de regels te houden. Daarnaast lijkt een deel van de bevolking wat coronamoe te worden. Er wordt gemakzuchtiger met de regels omgegaan, wat zich uit in bijvoorbeeld te grote visites, minder afstand tot elkaar en toch maar naar het werk met een lichte keelpijn. Ten derde staat de regering zelf voor een economisch dilemma: een tweede lock down helpt direct in de strijd tegen het virus, maar betekent een tweede klap voor de economie. Een afweging is dan op zijn plaats.

De minst schadelijke manier voor de economie en de maatschappij om het virus eronder te krijgen is op basis van het gedrag van de mensen zelf. Of, zoals De Jonge het tijdens de persconferentie op 13 oktober zei: “Uiteindelijk zijn wij het die bepalen of we het virus eronder krijgen.” Eigen verantwoordelijkheid en zelf handelen staan hierin centraal.

Op deze aanpak zetten Rutte en De Jonge sterk in: zij vragen de bevolking met klem om 1,5 meter in acht te houden, regelmatig handen te wassen, slechts een beperkt aantal personen thuis te ontvangen, zoveel mogelijk vanuit huis te werken, thuis te blijven bij klachten en de quarantaineregels op te volgen. Mensen worden daarbij aangesproken op hun eigen verantwoordelijkheid, ofwel, zoals Rutte stelt op de persconferentie van 13 oktober: “het zijn niet de maatregelen die het virus er onder krijgen. Wij doen het, het is ons gedrag.”

Voor deze maatregelen, die starten bij de eigen verantwoordelijkheid van de bevolking, is handhaven bijna niet mogelijk. Het is namelijk niet direct controleerbaar wat er precies achter de voordeur gebeurt en hoe vaak iemand zijn handen wast. We spreken dan van soft controls: zachte beheersmaatregelen die inspelen c.q. appelleren aan het persoonlijk functioneren van individuen. Het gewenste gedrag wordt dan niet bereikt door directe controle, maar door in te spelen op de motivatie, loyaliteit, integriteit, inspiratie en normen en waarden van de individuen.

Het daarop inspelen is exact wat wij Rutte en De Jonge zien doen in hun toespraken. Zo zegt Rutte tijdens de bezinningsdag voor corona op 6 oktober jl.: “Je moet twee dingen onthouden: 1,5 meter afstand houden en je handen stuk wassen. Hoe moeilijk kan het zijn? En omdat we dat te weinig doen zie je de cijfers nu weer oplopen en moeten we extra maatregelen nemen. Of die werken zien we pas begin volgende week."

Verder stelt hij: "Als je het niet doet voor jezelf, doe het dan voor de verpleegkundige die nog moe is van de vorige golf of anders voor de buurvrouw die bang is dat haar kankeroperatie wordt uitgesteld." Hij speelt met deze uitspraken in op de normen en waarden van het publiek.

 

Om soft controls goed te laten werken, is het verder van belang dat mensen worden meegenomen in het waarom van de maatregelen. De Jonge verwoordt het waarom van de maatregelen tijdens de persconferentie op 29 september bijvoorbeeld als volgt. “We houden ons aan de regels voor kwetsbare mensen om ons heen, voor mensen in de ziekenhuizen, voor de verpleeghuizen, voor onze ondernemers en uiteindelijk voor onszelf.”

Ook voorbeeldgedrag (tone at the top) speelt een belangrijke rol bij de werking van soft controls. De innige omhelzingen van Grapperhaus tijdens zijn huwelijk (geen 1,5 meter) en de geplande vakantie van de koning Willem Alexander (blijf zoveel mogelijk thuis) doen dan geen goed.

Verder dragen een aanspreekcultuur en het geven van complimenten bij aan het effectief zijn van de soft control maatregelen. Rutte sprak de grote groep Willem II aanhangers aan op het niet naleven van de coronamaatregelen op het plein tijdens de Europa League, maar gaf in een andere constellatie complimenten aan de grote groep horeca-ondernemers die er alles aan doet de coronamaatregelen te volgen.

 

Helaas werken de soft control maatregelen tijdens deze tweede golf nog onvoldoende. Nederland kampte tot ruim een week geleden met stijgende coronacijfers. Het kabinet grijpt dan naar hardere maatregelen die de economie treffen. Een belangrijk voorbeeld hiervan zijn de horecagelegenheden die vanaf 16 oktober gesloten zijn. Zo’n maatregel is direct uit te voeren en meetbaar. Andere voorbeelden die onlangs zijn gevolgd, zijn: het sluiten van de bibliotheken, bioscopen en musea. We hebben het hier, afhankelijk van de omvang van de maatregelen, over een intelligente of een gehele lock down.

We spreken in dit verband van hard controls: harde maatregelen die direct uitvoerbaar en controleerbaar zijn.

Een voordeel van deze hard control maatregelen is dat zij op korte termijn al effectief zijn en daarmee naar verwachting een stijgende coronatrend snel kunnen helpen doorbreken, wat goed is voor de gezondheidszorg. De keerzijde ervan is dat de economie en de samenleving er een harde klap van krijgen. Een lock down kan dus maar voor een beperkte periode als redmiddel worden ingezet. Verder vervalt de werking van de hard controls direct zodra de lock down weer wordt opgeheven.

Bij soft controls liggen de kaarten precies andersom: ze worden op de wat langere termijn effectief omdat het tijd nodig heeft totdat het waarom duidelijk is en individuen er vanuit normbesef naar gaan handelen en het dragen van een mondkapje, het houden van afstand en het wassen van handen vanzelfsprekendheden worden. Een belangrijk voordeel van de inzet van soft control maatregelen is daarentegen dat de schade voor de economie en de maatschappij beperkt blijft. De economie wordt veel minder stilgelegd en musea, bioscopen en bibliotheken blijven dan open. Ook blijven soft controls, als ze eenmaal tussen de oren van de individuen zitten en tot gedragsverandering hebben geleid, langer doorwerken.

Het gaat om het vinden van een balans. Op korte termijn zullen, als de gezondheidszorg in de klem komt, harde maatregelen zoals een gedeeltelijke lock down onvermijdbaar zijn. Gelukkig komt ook het coronavaccin steeds meer binnen handbereik. Maar naar verwachting is onze samenleving voorlopig nog niet van het coronavirus af. Het inzetten op soft control maatregelen, met een duidelijke uitleg van het waarom, waar het kabinet hard op inzet, lijkt daarmee een strategisch slimme keuze om op de lange termijn met minder schade voor de economie en de maatschappij het virus weerstand te bieden. Of, zoals Anders Tegnell – de Zweedse Jaap van Dissel - het mooi verwoordt: “de strijd tegen deze vreselijke pandemie is een marathon en niet een sprint.” Volhouden dus! Samen met Soft Controls krijgen we het coronavirus eronder!

Het Kenniscentrum Business Innovation doet onderzoek naar de inzet van soft controls in organisatie en heeft daarvoor een Soft Control Scan en een Soft Control Toolkit ontwikkeld. Voor meer informatie: raadpleeg www.hr.nl/softcontrols.