Pedagogiek wordt steeds smaller opgevat en heeft alleen nog van doen met de kwaliteit van de leraar-leerling relatie en het borgen van een veilig klasklimaat (Wieldraaijer, Ris, Van Kan, 2025).
Echter, de normatieve pedagogische traditie gaat niet alleen over de intrinsieke kwaliteit van de leraar-leerling relatie maar juist ook over de gerichtheid van die relatie; namelijk het inleiden van jongeren in een wereld, hen hierin welkom heten en hen aan te moedigen daar zelf iemand te zijn (Vlieghe; 2024; Biesta, 2018; Dohmen, 2023; Meirieu, 2017; Masschelein & Simons, 2017; Imelman, 1995). De pedagogische vraag is vervolgens in welke werelden we jongeren willen inleiden en waarom, en wat is dan belangrijk in hoe leraren en leerlingen zich tot elkaar verhouden, en hoeveel ruimte geven we jongeren om zelf een bepaalde wereld te verkennen en waarom eigenlijk?
Om leraren toe te rusten deze pedagogische vragen te stellen en gezamenlijk op zoek te gaan naar antwoorden op deze vragen kan niet worden volstaan met enkel kennis van de doelgroep of het bekwamen van leraren in het managen van een klas. De onderwijspraktijk vraagt van leraren zich continu te verhouden tot taaie pedagogische vragen die geen standaardantwoorden kennen en te maken hebben met het recht doen aan de strijdige belangen van leerlingen, en het wegen van deze belangen met hulp van ideeën over goed onderwijs, om uiteindelijk pedagogisch verantwoord te kunnen handelen. Hierin ligt het hart van pedagogisch professionaliteit.
Pedagogische professionaliteit bestaat uit 3 componenten: pedagogisch bewust zijn (welke belangen spelen er in een situatie, voor wie), pedagogisch legitimeren (welke idealen acht ik van belang en zijn richtinggevend), en pedagogisch handelen (welk handelen volgt uit analyse en vergelijking van belangen, ten opzichte van idealen of gewenste situatie). Om pedagogiek weer meer te laten zijn dan kennis over het kind of het beteugelen van het gedrag van leerlingen is een curriculum nodig dat de volle betekenis van de pedagogiek voor de dagelijkse onderwijspraktijk aan leraren ontsluit. Het lectoraat heeft pedagogische professionaliteit op uiteenlopende wijze praktisch vormgegeven en in de praktijk gebracht en deelt nu de opbrengsten hiervan ten einde een bredere, normatief pedagogische ontwikkeling te ondersteunen in alle lerarenopleidingen.
Over het project
Het lectoraat pedagogische professionaliteit stelt zich tot opdracht (aanstaande) leraren te ondersteunen bij het stellen van pedagogische vragen aan hún onderwijspraktijk middels het (co)creëren van pedagogisch denkgereedschap, en het gezamenlijk zoeken naar kritisch gewogen (voorlopige) antwoorden. In het lectoraat werkt men middels onderzoek, curriculumontwikkeling, professionalisering en advies aan deze opdracht. In het voorliggende boekproject komen dienstbare inzichten voor de onderwijspraktijk vanuit alle bovengenoemde manieren van werken bij elkaar.
Twee ervaren schrijvers en (eind)redacteuren uit de lectoraatskring stroomlijnen het proces en begeleiden de leden van de lectoraatskring en partners bij het gehele schrijfproces vanaf het eerste begin.
Een handboek voor lerarenopleiders die werk willen maken van een pedagogisch curriculum of onderdelen daarin, geënt op de uitgangspunten van Pedagogische Professionaliteit (Van Kan, 2021). In drie delen behandelen we het wat, waarom en hoe van de bredere en normatieve opvatting van de pedagogische professionaliteit van leraren, en hoe dit vorm kan worden gegeven en worden begeleid in de praktijk.
In deel 1 worden de theoretische achtergronden, rationale en veelbelovende ontwerpprincipes uitgewerkt. Aangevuld met een bespreking van een (ideaaltypisch) voorbeeld van een volledig curriculum (30 EC). Zowel inhoud als proces worden besproken op basis van ervaringen met reeds 3 volledig uitgevoerde prototypes.
In deel 2 bespreken verschillende betrokkenen in nader detail de elementen, werkvormen en aanpakken die een onderdeel kunnen vormen van een pedagogisch curriculum en die handen en voeten geven aan de ontwerpprincipes.
In deel 3 worden tot slot lerarenopleiders meegenomen in de bijzonderheden van het begeleiden van pedagogische professionaliteit en op welke wijze zij met professionaliseringsactiviteiten, zelf en met elkaar aan de slag kunnen met de ontwikkeling van de kwaliteit van hun begeleiding.
In het boek zijn praktijkvoorbeelden verzameld van het Instituut voor Lerarenopleidingen van de Hogeschool Rotterdam en de Hogeschool Arnhem en Nijmegen.
Naast een sterk theoretisch en filosofisch fundament, zijn alle gedeelde ervaringen gestoeld op een uitvoerige praktische toets van de concepten in uiteenlopend onderwijsaanbod. Het perspectief van de betrokken studenten is hierin stelselmatig en zorgvuldig opgehaald, ten einde doorontwikkeling en aanscherping van werkwijzen en concepten.
Het boek geeft handen en voeten aan hoe je normatieve pedagogiek een stevige basis kunt geven in lerarenopleidingen.
"We zijn in de lerarenopleidingen verleerd wat het betekent om pedagogische vragen te stellen aan de dagelijkse onderwijspraktijk."
Projectfeiten
 Looptijd 2024-2026 |
 Financiering Kenniscentrum Talentontwikkeling |
 Lectoraat Pedagogische professionaliteit van leraren |
Coleta Valkenburg, lerarenopleider Hogeschool Rotterdam
Maaike Nap, onderzoeker en lerarenopleider, Hogeschool Arnhem Nijmegen
Fedor de Beer, hoofddocent master pedagogiek en lerarenopleider, Hogeschool Arnhem Nijmegen