Verbindend Communiceren als sleutel voor effectieve transdisciplinaire communicatie en samenwerking

De zorg van morgen vraagt om effectieve communicatie en samenwerking met verschillende zorgprofessionals en patiënten. Hiervoor is een basis van gelijkwaardigheid en vertrouwen cruciaal. Onze studenten ervaren dit echter niet tijdens hun praktijkstages, in interactie met patiënten, praktijkopleiders, en/of andere zorgprofessionals. Dit verhoogt het risico op uitval tijdens en na de opleiding. Wij willen ‘Verbindend Communiceren’ inzetten als evidence-based werkvorm om communicatiecompetenties van studenten van verschillende zorgopleidingen (transdisciplinair) te ontwikkelen en effectievere communicatie en samenwerking te realiseren. Dit draagt bij aan een pedagogisch veilig(er) leerwerkklimaat, patiëntveiligheid en vitaliteit en mentale gezondheid van onze studenten en vermindering van miscommunicatie.

Doelstelling van dit project is de uitvoering van pilotprojecten in drie onderwijssettings, waarmee we evidence informed komen tot een integratieve lijn voor het ontwikkelen van effectieve transdiciplinaire communicatiecompententies. Tevens laten we zien hoe bij studenten in IVG-zorgopleidingen deze basis- en complexere transdisciplinaire communicatiecompetenties bijdragen aan de mentale gezondheid door toepassing van Verbindende Communicatie.  In iedere setting vinden meerdere ‘interventie rondes’ plaats waardoor we kunnen aansluiten bij de lopende onderwijsontwikkelingen en het geleerde uit voorgaande rondes kunnen meenemen voor verdere uitrol en implementatie.

De drie onderwijssettings en train-de-trainersprogramma:

Setting 1: Propedeuse Hbo-Verpleegkunde. Uit de SRiNG-haalbaarheidsstudie en project Werkplaats Inclusieve Didactiek en pedagogiek is naar voren gekomen dat zowel studenten als docenten/ praktijkopleiders vanaf jaar 1 de basis van Verbinden Communiceren zouden willen integreren in het onderwijs. Bij voorkeur binnen de regielijn (studieloopbaancoaching) en professionele identiteitsontwikkeling. Hoe kan verbindend communiceren hier bijdragen aan nemen van eigen regie en samenwerking met anderen?

Setting 2: Urban Health Projecten (UHP) leerjaar 2. Per semester werken 600 studenten met 14 docenten in multidisciplinaire projectgroepen aan grootstedelijke praktijkproblemen met externe opdrachtgevers. Alle IVG-zorgopleidingen en Social Work zijn betrokken. Studenten werken bij uitvoering opdracht samen met: opdrachtgevers, burgers, (zorg)professionals, stakeholders betrokken bij onderwerp. Hoe kan verbindend communiceren ingezet worden bij de inter-/transprofessionele competentieontwikkeling?

Setting 3: Leerwerkplekomgeving praktijkstage Hbo-Verpleegkunde. Per semester lopen 1440 studenten stage bij ruim 30 zorgaanbieders in de verschillende zorgsectoren onder begeleiding van 114 instellingsdocenten verdeeld over jaar 2 t/m 4. Instellingsdocenten zijn vanuit HR verbonden aan een stageplek en werken samen met de praktijkopleider aan de competentieontwikkeling van studenten. In deze setting gaan we op zoek naar 1 of meerdere leerwerkplekomgevingen om te kijken hoe Verbindend Communiceren kan bijdragen aan het pedagogisch veilig leerklimaat. Training kan bijvoorbeeld plaatsvinden op de stageplek in het kader van begeleiding en intervisie.

Train-de-Trainersprogramma voor docenten en praktijkbegeleiders: Vanaf de start wordt gewerkt aan samenstelling van een Train-de-Trainersprogramma. Dit is noodzakelijk voor bij de pilots betrokken docenten en/of praktijkbegeleiders en verdere implementatie en disseminatie.

De zorg van morgen vraagt om effectieve communicatie en samenwerking met verschillende zorgprofessionals en patiënten. In de diverse beroepscompetenties en opleidingsprofielen zijn aanknopingspunten terug te vinden die aansluiten bij competenties van transdisciplinaire communicatie, zoals (effectief) communiceren (met andere zorgdisciplines, de patiënt en diens naasten) en intra- en interdisciplinaire samenwerking. Een gemeenschappelijke grondhouding op basis van vertrouwen, gelijkwaardigheid en verbinding is noodzakelijk voor het laten slagen van transdisciplinaire communicatie. Diverse onderzoeken laten zien dat oefening in Verbindend Communiceren (VC; Nonviolent communication, Rosenberg 2011) hierin kan ondersteunen. Binnen het Commeniusproject is VC is ingezet om research-informed communicatie- en samenwerkingscompetenties van studenten en docenten van verschillende zorgopleidingen te ontwikkelen.  Dit heeft plaatsgevonden in verschillende settingen:

• Setting 1 Propedeuse hbo-V: Vanaf schooljaar 2024-25 krijgen alle eerstejaars (470 dit schooljaar) binnen het domein ‘Persoonlijke en Professionele Identiteit’ VC-onderwijs. Hiervoor zijn 8 lessen ontwikkeld met ondersteunde kennisclips en materialen.
• Setting 2 Onderwijs Transprofessioneel Samenwerken: VC wordt ingezet ten behoeve van het samenwerken en evalueren binnen de projectgroepen. Dit nieuwe onderwijs is in schooljaar 2022-2023 van start gegaan met 236 studenten waarbij ervaring uit een VC-pilot in het oude programma (Urban Health Projects) is meegenomen. In de evaluatie gaf 38% van de respondenten aan dat de aandacht voor VC heeft bijgedragen aan eigen communicatie skills (24% is daar neutraal over). Anno 2025 participeren bijna 1000 studenten van opleidingen Social work, Verpleegkunde, Ergo- en Fysiotherapie, Logopedie en Medische Hulpverlening.
• Setting 3 Leerwerkplekomgeving praktijkstage hbo-Verpleegkunde: Vier 4e-jaars hbo-V voerden in het kader van hun afstuderen een praktijkonderzoek uit binnen hun eigen stageomgeving. Op deze manier zijn ervaringen opgehaald die worden ingezet bij het verder implementeren van VC in het praktijkleren.
• Professionalisering docenten: Er is een ‘Community of Practice (CoP) VC’ opgezet. Er is een driedaagse ambassadeurstraining ontwikkeld dat een blauwdruk is voor trainingen in andere settingen. De 14 getrainde ambassadeurs worden ingezet bij de verdere implementatie.

De Senior Fellow maakt deel uit van de Ontwikkelgroep Professionalsering hbo-V. De Ontwikkelgroep heeft een leeruitkomst met bijpassend trainingsaanbod ontwikkeld voor de  140 hbo-V docenten, gericht op het versterken van het zelfregulerend leervermogen en de ontwikkeling van de student. VC is in dit aanbod geïntegreerd (samen met Formatief Handelen en Didactisch Coachen). In schooljaar 2024-2025 is de professionalisering gestart. 

Het Comeniusproject heeft er verder toe geleid dat er binnen Hogeschool Rotterdam brede belangstelling is ontstaan voor Verbindend Communiceren. Zowel voor implementatie in het onderwijs voor studenten en docenten, maar ook voor het bevorderen van samenwerking en communicatie in docententeams en samenwerkingsverbanden. Voor duurzame doorontwikkeling en implementatie is het nodig om structureel een coördinator voor de VC-lijn te benoemen en te faciliteren. Dan kan de ‘CoP-VC’ worden doorontwikkeld en kan een trainingsaanbod tot stand komen via het Centrum for Teaching and Learning met daarbij ruimte voor evaluatie en onderzoek op het gebied van VC.

In dit Comeniusproject werkten we toe naar een opleidingsoverstijgend onderwijsaanbod op het gebied van Verbindend Communiceren (VC) dat de transdisciplinaire samenwerking bevordert. Bovendien beoogden we binnen drie onderwijssettingen verbindende communicatie research-informed te implementeren. Tevens wilden we laten zien hoe toepassing van VC bij studenten in IVG-zorgopleidingen de mentale gezondheid van deze studenten kan verbeteren wanneer zij bezig zijn met ontwikkelen van transdisciplinaire communicatiecompetenties.

De doelstellingen zijn boven verwachting ruimschoots behaald en het Comeniusproject heeft ook vele additionele activiteiten gegenereerd. De kracht van het Comeniusproject was om aan te sluiten bij lopende ontwikkelingen en projecten in het onderwijs en gebruik te maken van bestaande werk- en ontwikkelgroepen.  Deze weg was een andere dan die vooraf in het oorspronkelijk voorstel bedacht en bleek essentieel voor het slagen ervan. 

Het Comeniusproject heeft bijgedragen aan de keus tot structurele inzet van VC in het curriculum van de opleiding hbo-Verpleegkunde (hbo-V) en professionalisering van hbo-V docenten. De opzet van een’ Communicty of Practice -VC Samen werken & leren’ en het werken met meer VC-vaardige ‘Ambassadeurs’ zijn voorbeelden van activiteiten die hebben bijgedragen aan verdere implementatie en bestendiging van het gedachtengoed van VC binnen de hbo-V en daarbuiten.

Het Comeniusproject heeft er ook aan bijgedragen dat VC in het nieuw ontwikkelde Transprofessioneel Samenwerken Onderwijs als rode draad in het onderwijsprogramma is opgenomen. Dit onderwijs wordt vanaf schooljaar 2024-25 gevolgd door ruim 1000 studenten van 2 instituten (Instituut voor Gezondheidszorg en Instituut Sociale Opleidingen) van Hogeschool Rotterdam.

Er zijn diverse producten ontwikkeld zoals een ‘Zakboekje Verbindend Communiceren’,  blauwdrukken van trainingsprogramma ’s voor ambassadeurs en docenten, onderwijs voor studenten met kennisclips en ondersteunde materialen.

Het Comeniusproject heeft ertoe geleid dat er binnen Hogeschool Rotterdam brede belangstelling is ontstaan voor Verbindend Communiceren. Zowel voor implementatie in het onderwijs voor studenten en docenten, maar ook voor het bevorderen van samenwerking en communicatie in docententeams en samenwerkingsverbanden.

Voor duurzame doorontwikkeling en implementatie is het nodig om structureel een coördinator voor de VC-lijn te benoemen en te faciliteren. Dan kan de ‘Community of Practice Verbindend Communiceren’ worden doorontwikkeld en kan een trainingsaanbod tot stand komen via het Centrum for Teaching and Learning (CTL / HRacademie) Hogeschool Rotterdam met daarbij ruimte voor evaluatie en onderzoek op het gebied van VC.