Richtlijnen inclusieve leeromgeving Hogeschool Rotterdam

Handelingsperspectieven:

• Laat zien dat je je als docent bewust bent van verschillen, door nieuwsgierig te zijn en verschillen te benoemen.
• Heb hoge verwachtingen van je studenten zie Openbare les Lia Voerman - Hogeschool Rotterdam
• Geef positieve feedback en reflecteer op de manier waarom jij feedback geeft. Zie Vragenlijst feedback (download) - Vernieuwenderwijs
• Gebruik casussen en praktijkvoorbeelden uit verschillende macrocontexten. Denk hierbij aan: culturele, religieuze, stedelijke (verschil stad en dorp), minderheden, sociale en economische contexten.
• Zorg voor inclusieve taalgebruik.  Zie https://www.womeninc.nl/actueel/de-incomplete-stijlgids-van-women-inc
• Verdiep je in de achtergrond van de studenten. Met welke dimensies van diversiteit heb je te maken?
• Vul de diversiteitscirkel in om inzicht te krijgen in je eigen multi-identiteit.
• Wees je bewust van hoe je eigen culturele bagage jouw referentiekader beïnvloedt
• Besteed aandacht aan diversiteit in de studentengroepen, aan studenten inzicht geven in hun eigen socialisatieproces en dat van de ander.
• Bekijk de film: ‘wees oprecht nieuwsgierig’
• Kies bewust de manier waarop groepjes gevormd worden bij samenwerkingen en leg uit waarom je dit doet; voorkom uitsluiting daarbij
• Maak aan het begin van een lessencyclus samen met de groep afspraken over hoe we omgaan met elkaar, hoe we het gesprek voeren, ook als we het niet met elkaar eens zijn
• Ga niet alleen om met studenten waar je een klik mee hebt, maar met alle studenten.
• Bewustwording van de docent begint in het team. Hierover moet het gesprek geopend worden. Onderdeel van dit gesprek is de samenwerking in het eigen team en in hoeverre alle kwaliteiten hierin benut worden. Start met wat stereotypering, uitsluitingsmechanismen en vooroordelen zijn en wat je in de praktijk tegenkomt. Daarna is vaak pas het gesprek over jouw aandeel als docent mogelijk. Eerst professie, dan persoon.
• Ga met elkaar in gesprek over onbewuste vooroordelen, bijv. via deze praktische workshop.
• Onverwachte ontmoetingen, met mensen die je normaalgesproken niet snel tegenkomt, kunnen leiden tot meer bewustwording over wie je zelf bent. En dus ook meer kennis over je eigen vooroordelen. Bekijk https://deonverwachtseontmoeting.nl/ voor theorie en praktijk aan de hand van schrijvers, denkers en kunstenaars over onverwachte ontmoetingen.

Handelingsperspectieven:

• Bij beginsituatie gaat het vooral over culturele bagage, identiteiten, ervaringen, kennis, alles wat de student met zich meeneemt. Het gaat hier niet over het niveau van de opleiding, dat weten we meestal wel. Dit niet weten kan ook leiden tot conflicten in de klas. Het gaat dus erg over de studenten leren kennen en gesprek voeren ook over maatschappelijke ontwikkelingen. Dit is mogelijk wanneer je ruimte biedt en vertrouwen geeft.
• Wijs open, eerlijk en nieuwsgierig (OEN)
• Differentieer, ondersteun en/of verwijs door
• Kijk niet alleen naar de zwakke punten, maar ga actief op zoek naar talenten van de student
• Denk niet in deficiënties, maar in ontwikkelingsmogelijkheden
• Kijk waar de ondersteuningsvraag vandaan komt: wat is de achtergrond en situatie van de student? Informeer de student over het aanbod van de afdeling studentenwelzijn: https://hint.hr.nl/nl/HR/Studie/hulp-bij-studie/ . Zie voor meer informatie over voorzieningen, aanpassingen en regelingen ook: https://www.hogeronderwijstoegankelijk.nl
• Vraag aan de studenten wat hun behoefte is en laat deze tijdens de inhoud van de les en de manier van lesgeven aan bod komen.
• Op lesniveau: start de les met het in beeld krijgen van de beginsituatie en differentieer je les op basis hiervan.
• Voor taal- en uitdrukkingsvaardigheid: zet in op Taal Ontwikkelend Leren en gebruik de meertaligheid van studenten actief
• Voor studievaardigheden (als onderzoekend vermogen, de overstap MBO > HBO): gebruik de toolbox van Jean-Marie Molina of vraag bij de EG Doorstroom. 

Handelingsperspectieven:

• Werk aan de taalontwikkeling van alle studenten door taalbewust/taal ontwikkelend les te geven
• Maak bewust gebruik van de meertaligheid van studenten. Denk hierbij aan het vanuit meerdere talen een gemeenschappelijke taal ontwikkelen en ruimte bieden aan wijsheden uit verschillende talen. Voorbeeld: een Iraanse docent maakt tijdens zijn lessen gebruik van een Iraanse wijsheid: Een paard kan je tot een rivier trekken. Water drinken moet je zelf doen.
• Houd rekening met het taalniveau van de student
• Houd rekening met consequenties van de geloofsovertuiging van de student. Bijv. het bedekt willen houden van armen en daarom het jasje aanhouden, als er een man in de klas zit.
• Bij (project)onderwijs: koppel inhoud van onderwijs(projecten) aan vraagstukken t.a.v. diversiteit en inclusie in de stad.
• Geef indien mogelijk betekenisvolle en authentieke taken die aansluiten bij de voorkennis en achtergrond van de studenten.
• Ga actief op zoek naar de verschillende meningen/ zienswijzen over het lesonderwerp
• Nodig de student actief uit om de eigen kennis en ervaringen in te brengen in het onderwijs. Dit is mogelijk wanneer je ruimte biedt en vertrouwen geeft.
• Gebruik in je lessen voorbeelden en cases vanuit diverse individuele perspectieven, aansluitend bij de leefwereld van je studenten. Zie de dimensies van diversiteit
• Laat studenten hun kennis, ervaringen delen of hun achtergrond toelichten.
• Gebruik actieve werkvormen. Zorg voor co-creatie.
• Maak gebruik van diverse bronnen [CKSR(1] (niet alleen werk van oude of dode witte mannen)
• Zorg voor literatuur die recht doet aan alle verscheidenheid. Vraag ook studenten of ze zich herkennen in het beeld dat geschetst wordt in de literatuur
• Wees je ervan bewust dat studenten heel verschillende achtergronden en profielen kunnen hebben. Mogelijk ervaren studenten hierdoor drempels om actief te participeren. Probeer indien mogelijk inzicht te krijgen in de verschillende profielen van studenten in je klas.
• Besteed in groepen samenwerkende studenten aandacht aan de diverse samenstelling, zowel bij de groepssamenstelling als in de begeleiding.
• Laat zien dat je als docent openstaat voor verschillende zienswijzen en ook lerende bent
• De opdracht ‘plattegrond van jouw inclusieve school’ is een goede oefening om met studenten en/of collega’s het gesprek te starten over hoe hun ideale inclusieve school eruit ziet.
• Zet storytelling in om te laten zien en horen wie je bent als toekomstig professional, wat we willen, waar het om gaat, waar we voor staan en wie de ander is.

Handelingsperspectieven:

• Geef de student de tijd en mogelijkheid om een eigen traject te doorlopen. Denk bijvoorbeeld aan student die mantelzorger is.
• Richt je vooral op waar de studenten goed in zijn en speel daar op in. Probeer de studenten ook te prikkelen en aan te moedigen om positief te zijn. Op zoek gaan naar het goede is erg belangrijk. Complimenten geven ook.
• Kies voor werkvormen die interactie mogelijk maken tussen docent en student en tussen studenten onderling. Het doel van de interactie moet duidelijk zijn en ook hoe je dat wilt bereiken met elkaar. Door interactie kunnen de studenten de vaktaal oefenen én laten zien dat ze de vaktaal en de vakinhoud beheersen.
• Geef de student de mogelijkheid om uit verschillende toetsvormen te kiezen
• Maak studenten toetsbekwaam; niet: “in de toets worden de leerdoelen getoetst” maar “In de toetsing laat je zien in hoeverre je de leerdoelen bereikt hebt.”
• Laat studenten elkaar peer feedback geven, op zo’n manier dat elke student zich kan uitspreken. Bekijk hier een aanpak voor peer feedback.
• Zet in online lessen de chat-functie in voor maximale participatie van iedereen. Bekijk hier verschillende opties.
• Flexibel onderwijs, waarin studenten een eigen inbrengen hebben en met holistische leerdoelen, geeft studenten de ruimte om te groeien zoals bij ze past. Lees hier hoe de opleiding Industrieel Product Ontwerp hier continu aan werkt.

Handelingsperspectieven:

• Gelijkwaardigheid is ingewikkeld, aangezien je als docent cijfers geeft. Ga daarover in gesprek met elkaar en wees eerlijk over de rol die je hebt. Scheid deze waar mogelijk. Dit hangt ook samen met je visie op leren en toetsen: ontwikkelen en waarderen passen beter bij inclusie dan beoordelen en afrekenen. Ook een growth mindset is belangrijk bij inclusie en ontwikkelen. Als je het onderwijs ontwikkelingsgericht inricht, is het mogelijk dat studenten zeggen: “ik ben trots op mijn product en het cijfer doet er niet meer zo toe”.
• Luister echt naar de student, m.b.v. ‘wees een OEN’: Open, Eerlijk, Nieuwsgierig en met verbindend luisteren.
• Met een open houding voorafgaand vragen: wat zijn je verwachtingen, wat wil je leren? En achteraf vragen: wat vond je ervan, wat wil je nog leren?
• Zie ook de handelingsperspectieven bij ‘de verscheidenheid aan identiteiten, achtergronden, perspectieven, ervaringen en belevingen worden erkend en benut’
• Laat de student aan het begin van de module meedenken over hoe de leerdoelen bereikt kunnen worden
• Laat de student meedenken over literatuur die aansluit bij het lesonderwerp, maar een andere invalshoek heeft
• Laat merken dat het onderwijs samen met de student wordt vormgegeven. Ga ervanuit dat de kennis en ervaring van de student waarde toevoegt aan het onderwijs en het leren van en met elkaar. Laat dit ook zien door de werkvormen die je inzet.
• Bied je studenten hulp aan indien noodzakelijk. Vertel ook over je(recente) ervaringen. Dit kan gaan over een thuissituatie of je studentenleven. Discussieer ook mee als je studenten om je mening vragen. Vertel wanneer je situaties herkent. Dat maakt het gemakkelijk om ook hen te begrijpen.
• Benoem waarom de lesstof of een methode voor de studenten belangrijk kunnen zijn. Dit zorgt ervoor dat ze nieuwsgierig blijven. Het benoemen van de waarom-vraag zorgt er ook voor dat de studenten inzicht krijgen in de lesstof, waardoor actief meedoen en erover mee praten tijdens de les gemakkelijker wordt.
• Bekijk de verscheidenheid in je studentenpopulatie en maak in het begin al goed contact maakt met de studenten, bouw een relatie op en vergaar kennis over hun individuele leerprocessen.
• Doe kennis op over verschillende werkvormen, hoe die het leerproces beïnvloeden en hoe je diverse en meerdere werkvormen kan aanbieden.
• Als je samen met studenten en collega’s wil werken, op wat voor onderwerp dan ook, overweeg dan een Professionele Leer Gemeenschap op te zetten. Dit is een manier van samenwerken en samen leren, waarbij veel aandacht werd gegeven aan de individuele ervaring en teamvorming. Lees hier een stappenplan om een PLG te ontwikkelen.
• Als je meer wil lezen over student voice en welke voorwaarden er zijn om een wederkerige samenwerking tussen studenten en docenten op te zetten, lees dan dit artikel.
• Wil je samen met studenten het onderwijs verbeteren, dan is lesson study een mogelijkheid. Dit is een krachtige methodiek voor het verbeteren van onderwijskwaliteit op een onderzoeksmatige en participatieve wijze. Lees hier een aanpak voor lesson study.
• Collega’s van de WdKA hebben diverse methoden ontwikkeld om samen met studenten je klas inclusiever te maken, lees hier meer over hun aanpak

Handelingsperspectieven:

• Wees je bewust van de ondersteuningsvraag van studenten met een( zichtbare en onzichtbare) beperking. Wat is er nodig om de les te kunnen volgen?
• Zorg dat je lessen ook online te volgen of terug te kijken zijn.
• Voor toegankelijkheid is het belangrijk dat het systeem op orde is (denk aan het plaatje over gelijkheid en inclusie, waar de mensen al dan niet over de schutting kijken – de kistjes waar ze op staan zijn het systeem).
• Hiervoor is een nieuwsgierige en open basishouding nodig, waardoor de student zich uitgenodigd voelt om vragen te stellen.
• Benieuwd welke tips studenten geven voor online onderwijs? Bekijk hier een infographic en bekijk hier een video, beide gemaakt door studenten. 

Handelingsperspectieven student:

• Wees bereid om in te stappen en mee te werken aan een inclusie leeromgeving (of aangeven wat je nodig hebt om in te kunnen stappen zodat de docenten daarop kunnen inspelen). Bedenk dat niet alleen één persoon verantwoordelijk is voor de groep. We moeten rolmodellen zijn, deskundig en vaardig om een sfeer te creëren waarin open, respectvol en eerlijk over inclusie wordt gesproken.
• Geef positieve (leerrijke) feedback
• Let op taalgebruik, is dit geschikt voor iedereen
• Gebruik voorbeelden uit verschillende contexten
• Wees je bewust van hoe je eigen culturele bagage jouw referentiekader beïnvloedt
• Vul de diversiteitscirkel in
• Bekijk de film: wees oprecht nieuwsgierig
• Voorkom uitsluiting bij het maken van groepjes bij samenwerkingen; zorg dat je van nieuwe perspectieven kunt leren.

 Handelingsperspectieven onderwijsprofessional:

• Kijk op verschillende niveaus. In je onderwijs gaat het eerst over de student zelf, dan meer over de groep en tot slot over toepassing in beroepssituaties.
• Wees een rolmodel. Deskundig en vaardig om een sfeer te creëren waarin open, respectvol en eerlijk over inclusie wordt gesproken. Geef studenten tijd en ruimte om met elkaar in gesprek te gaan over inclusiviteit.
• Als je in gesprekken over inclusie weerstand tegenkomt of verwacht, dan is het saboteurspel een handige oefening om je hierop voor te bereiden.