Vorming aan de lerarenopleiding, bezien vanuit het perspectief van de studenten

De pedagogiek en de didactiek lijken in het onderwijs steeds meer gescheiden en uit elkaar groeiende domeinen te zijn. Hierdoor is het belangrijke doel van onderwijs, de vorming van de gehele persoon, onder druk komen te staan. In de praktijk ervaren leraren verlegenheid ten aanzien van de vormingsopdracht. Zij beamen dat deze belangrijk is, maar vinden het moeilijk te verwoorden wat dit concreet voor hun onderwijspraktijk betekent. Uit onderzoek blijkt dat zij hier vaak vooral impliciet mee bezig zijn (Van Stekelenburg et al., 2024).

Nadenken over vormend onderwijs kan constructief en kritisch plaatsvinden, wanneer dit gebeurt binnen de klassieke pedagogische driehoek (Janssen et al., 2024). In onderwijs dat gericht is op het evenwichtig verbinden van de drie zijden van de pedagogische driehoek (leraar -leerling -waardevolle leerstof) is de leerling en daarmee diens vorming volop in het geding. Ook de leraar zelf is met zijn hele persoon betrokken bij dit onderwijs. De leraar is voortdurend gericht op het inschatten van wat pedagogisch en didactisch wenselijk is met het oog op de vorming van de leerling. Hierbij gaat het altijd om zelfvorming van de leerling. Het is een proces dat de leerling zelf doormaakt; de leerling wordt in toenemende mate zelfbewust, kan zelfstandig keuzes maken en verantwoordelijkheid op zich nemen.

Dit onderwerp is belangrijk, omdat de leerlingen straks de open samenleving ingaan. Leerlingen die hun eigen vorming ter hand hebben genomen, staan stevig in hun schoenen. Zij zijn in staat zelfbewust en zelfstandig keuzes te maken. Zij denken ook na over hun rol in de samenleving en hoe zij verantwoordelijkheid kunnen nemen voor de samenleving.

Het doel van het onderzoek is vormende onderwijspraktijken aan de lerarenopleiding zichtbaar te maken en uiteindelijk te versterken. Omdat er op dit moment nog weinig bekend is over hoe studenten vorming aan de lerarenopleiding ervaren en het met name de student zelf is, die kan aangeven welke praktijken vormend uitwerken, richt dit onderzoek zich in de eerste fase op het perspectief van de student. Hoe ervaren zij de vormingspraktijken van hun docenten? De uitkomsten van dit onderzoek kunnen lerarenopleiders waardevolle inzichten geven in hoe hun onderwijs in vormende zin, door studenten ervaren wordt.

Het project beoogt vormende onderwijspraktijken in kaart te brengen vanuit het perspectief van de studenten aan de lerarenopleiding. Hoe geven studenten woorden aan wat zij belangrijke praktijken vinden die bijdragen aan hun vorming? De uitkomsten geven waardevolle inzichten aan lerarenopleiders over hoe studenten vorming in hun onderwijspraktijken ervaren. 

De eerste fase van dit onderzoek vindt plaats onder studenten van de lerarenopleiding in het cluster Mens en Maatschappij. Het is een opzichzelfstaand project, dat aansluit bij de onderzoeksagenda van het lectoraat pedagogische professionaliteit van leraren.  

De eerste fase van het project ziet er als volgt uit:

Met minimaal 15 en maximaal 20 studenten uit het 3^e en 4^e jaar verspreid over de vier opleidingen (aardrijkskunde, economie, geschiedenis en maatschappijleer) van het cluster Mens en Maatschappij zal een kwalitatief interview worden gehouden, volgens de Personal Construct Theory (PCT) van George Kelly (Jankowicz, 2003).

Kelly’s theorie is gebaseerd op het idee dat mensen betekenis geven aan de wereld door middel van contrasten. Kelly geeft aan dat we andere mensen alleen kunnen begrijpen wanneer we de alternatieve zienswijzen op bepaalde personen, gebeurtenissen of onderwerpen, van die anderen ook kennen. Contrasterende alternatieve zienswijzen worden door Kelly ‘constructen’ genoemd.

Door studenten naar hun persoonlijke constructen te vragen, worden de percepties van studenten op vormend onderwijs aan de lerarenopleiding in de vorm van zoveel mogelijk betekenisvolle persoonlijke constructen verwoord. De constructen die naar voren komen uit de interviews met de studenten, worden geanalyseerd en gecodeerd. Deze constructen in bewoordingen van de studenten zijn de uitkomsten van dit eerste deel van het onderzoek. Zij geven inzichten aan lerarenopleiders uit het cluster Mens en Maatschappij in hoe studenten vormingspraktijken in hun onderwijs ervaren.

In de eerste fase van dit onderzoek doen studenten mee van de lerarenopleidingen uit het cluster Mens en Maatschappij. De studenten die meedoen aan het onderzoek denken na over welke praktijken in het onderwijs zij als vormend ervaren. De bewustwording van deze praktijken nemen zij mee als bagage naar hun eigen onderwijspraktijk. De inzichten die lerarenopleiders verwerven naar aanleiding van dit onderzoek, zijn er op gericht hun eigen onderwijspraktijk te versterken.

• Systematisch geanalyseerde en gecodeerde constructen over praktijken in het onderwijs aan de lerarenopleiding die door studenten als vormend worden ervaren.
• Uitkomsten die lerarenopleiders inzichten geven in hoe studenten vormende praktijken aan de lerarenopleiding ervaren.