MOZAIC eindevent: Samen bouwen aan onderwijs van de toekomst

Waar onderzoek en onderwijs elkaar versterken 

Hoe ziet het onderwijs eruit in 2030, 2040 of zelfs 2050?” Met die vraag opende lector Ivo Vrouwe, lector docentprofessionalisering en blended onderwijs bij Kenniscentrum Talentontwikkeling, de bijeenkomst van MOZAIC. Hij wees erop dat het onderwijs volop in beweging is — met ontwikkelingen op het gebied van digitalisering, duurzaamheid en vernieuwde examenprogramma’s en benadrukte het belang van samenwerking tussen onderwijs en onderzoek: deze versterken elkaar, omdat nieuwe inzichten direct in de klas kunnen worden getest. “Dat verrijkt het onderwijs,” aldus Vrouwe. Hij onderstreepte ook hoe belangrijk het is om met studenten te praten, niet alleen over hen, en om docenten actief te betrekken bij de ontwikkeling van het beroepsonderwijs. 

Een voorbeeld is het nieuwe boek dat tijdens deze bijeenkomst werd gelanceerd. “Zo brengen we wetenschap en praktijk dichter bij elkaar,” aldus Vrouwe. “We werken evidence-informed, met resultaten die direct toepasbaar zijn in de beroepspraktijk.” 

Éen centraal thema 

Patrick Sins, lector Leren en Jeroen Rozendaal, lector Samen onderzoekend werken vertelden hoe het project ontstond vanuit een vraag die leefde bij een middelbare school in het Rotterdamse . ''waarom starten leerlingen gemotiveerd in de brugklas, maar neemt die motivatie later af?” Om de vraag beter te begrijpen en te onderzoeken of andere scholen tegen dezelfde problemen aanliepen, brachten we verschillende basis- en middelbare scholen samen. In deze gesprekken bleek al snel dat zij met opvallend vergelijkbare uitdagingen worstelden: leerlingen vinden plannen lastig, bereiden zich onvoldoende voor, gebruiken weinig effectieve leerstrategieën, ervaren veel druk en tonen weinig eigenaarschap over hun leren. Al deze vraagstukken bleken terug te voeren op één centraal thema: zelfregulerend leren. 

Belangrijk hierbij is dat leerlingen deze strategieën niet vanzelf ontwikkelen: ze moeten worden onderwezen. Leraren spelen daarin een cruciale rol, maar hebben daarvoor ook de juiste handvatten nodig. Patrick en Jeroen benadrukten dat kennisoverdracht alleen niet genoeg is voor blijvende verandering. Effectieve professionalisering vraagt: 

• een langere periode samenwerken, 
• met collega’s, 
• aan concrete vraagstukken uit de eigen praktijk, 
• waarbij ook gereflecteerd en bijgestuurd wordt. 

Daarom werd in het project gewerkt in ontwerpteams op de scholen. Teams formuleerden hun eigen probleem, onderzochten wat er precies speelde, en ontwikkelden interventies die direct toepasbaar waren in de lessen. En die gebaseerd waren op kennis uit onderwijsonderzoek. 

Hoogtepunten van het event 

Met korte pitches presenteerden ontwerpteams hun ervaringen met het bevorderen van zelfregulerend leren en lieten ze zien welke interventies ze hadden ontwikkeld om leerlingen beter te ondersteunen. 

Kenneth van der Veere (docent Wolfert Tweetalig) liet zien dat leerlingen leren leren missen in de lessen en dat ze juist veel baat hebben als ze uitleg krijgen over het leerproces. Daarom besteedde hij hier tijdens zijn lessen expliciet aandacht aan en ontwierp hij materialen die leerlingen hielpen om hun eigen leerproces beter te begrijpen. En dat werkte: ze werden kritischer, gemotiveerder en pakten hun werk actiever op. 

Arjen Hartog van CSW Van de Perre presenteerde praktische hulpmiddelen zoals planners, strategie-oefeningen en materialen voor toetsvoorbereiding, die leerlingen helpen om hun leren beter te organiseren. 

Ineke Vermeulen, Wietske Claassen en Jelmer Bouma lichtten het teacher-leaderprincipe toe, waarin docenten worden geholpen bij het samen leren, onderzoek doen en materialen ontwikkelen. Hun centrale boodschap is dat zelfregulerend leren altijd expliciet moet worden aangeleerd. Voor hun basisschoolleerlingen hadden ze op basis van literatuur pictogrammen ontwikkeld die leerlingen aantoonbaar hielpen bij het oefenen van uitgestelde aandacht. 

Anne-Marie de Veen van de Roncalli mavo presenteerde de uitgebreide toolkit die het ontwerpteam had ontwikkeld: veertien leerstrategieën met bijbehorende handleidingen, lesmaterialen en een onderbouwing op basis van onderzoek naar effectieve aanpakken zoals structureren en herhalen. Deze toolkit helpt leerlingen om informatie beter te ordenen en vast te houden. 

Tot slot liet Pieter-Jan Ruiter van Verbazizschool wow zien hoe ook in het basisonderwijs leerlingen leren reflecteren, plannen en bewust leerstrategieën inzetten aan de hand van materialen die hun ontwerpteam hadden ontwikkeld waaronder een rubric en een planningsformulier 

Daarnaast werd duidelijk hoe het samen onderzoekend werken ervoor zorgde dat ontwerpteams niet alleen betere in staat waren om het zelfregulerend leren van hun leerlingen te bevorderen, maar ook zelf professionele groei en eigenaarschap ervoeren. Het event bood daarbij ruimte voor dialoog, inspiratie en het uitwisselen van best practices. 

Lancering boek: Samen bouwen aan zelfregulerend leren van leerlingen 

Tijdens het eindevent werd als klap op de vuurpijl ook het boek “Samen bouwen aan zelfregulerend leren van leerlingen” feestelijk gelanceerd. Dit boek bundelt de inzichten, ervaringen en praktische handvatten die in het MOZAIC-project zijn ontwikkeld. Het biedt leraren, schoolleiders en opleiders concrete tools om zelfregulerend leren structureel te integreren in hun onderwijspraktijk. Van planningsformulieren en strategiekaarten tot tips voor samen onderzoekend werken: het boek is een inspirerende gids voor iedereen die wil bijdragen aan eigentijds, toekomstgericht onderwijs. 

Met deze publicatie wordt de kennis uit MOZAIC breed toegankelijk gemaakt, zodat ook scholen en opleidingen buiten het consortium kunnen profiteren van de opgedane expertise.