Ontmoeting 74 | verhalen en getallen

Zondag 15 mei: het persoonlijke verhaal: Anneke is er niet meer

Een hogeschool laat zich op verschillende manieren definiëren. De meeste brede definitie maar in de kern ook de meest warme, is dat we een gemeenschap zijn. Ik noem Hogeschool Rotterdam soms 'ons dorp', waar ik de burgemeester van mag zijn. En soms wordt dat dorp opgeschrikt door triest nieuws, zoals collega's of studenten die ons ontvallen. Dat we een gemeenschap zijn, merk je dan in het bijzonder. Vaak golft dat verdriet dan door onze gebouwen.

Na mijn vaste zondagochtendrondje fietsen met (fiets)vriend Bert, wil ik tot rust komen (veel tegenwind, matig gemiddelde) in de tuin en check routinematig mijn telefoon. Zo'n gebaar dat we tegenwoordig ontelbare keren per dag maken. Ik schrik. Anneke Kistemaker is overleden. Ik wist dat het minder ging, maar de meedogenloze snelheid waarmee dit leven genomen wordt, overrompelt. Ik voel dat het me raakt.

Anneke heeft me slechts één keer op haar manier een compliment gemaakt (“Het lijkt wel of deze bestuurder de notulen van de MR van de afgelopen jaren samengevat heeft bij het Focus-beleid”) om zich vervolgens te ontpoppen tot de meest kritische volger van het bestuur. Een gerespecteerde collega, lang voorzitter van de Personeelsgeleding van de Medezeggenschapsraad met gevoel voor precisie en prioriteit voor onderwijs, echte AOB'er (lid van de Algemene Onderwijsbond), niet bang de dingen bij de naam te noemen, bevlogen, met het hart op de goede plek. Recht voor zijn raap. Los van onze rolverdeling, haar soms irritante vasthoudendheid en altijd maar weer die PTD (Planning Taaktoedeling Docenten), respecteerde ik haar, luisterde altijd naar wat ze zei en - het belangrijkste - mocht ik haar zeer. Ik wens haar man en kinderen alle kracht toe die ze nodig hebben.

Anneke zal onderdeel blijven van het verhaal van Hogeschool Rotterdam. En ons verhaal, hoe triviaal het ook lijkt te zijn in het licht van vraagstukken van leven en dood, gaat verder. Ze zal het zo gewild hebben. 

Maandag 9 mei: het verhaal van de havist

Er wordt de laatste tijd veel gesproken over de noodzaak de aansluiting tussen mbo en hbo te verbeteren. De getallen van het teruglopende studiesucces van mbo‘ers vormen de aanleiding. Maar ook de havisten verdienen onze aandacht. En dus werken de Rotterdamse hogescholen en vo-scholen uit Rotterdam en de regio nu alweer drie jaar samen om de aansluiting tussen de havo en het hbo verbeterd te krijgen in het project ‘Samen werken aan een betere aansluiting’. Achter het getal van de - ook in geval van de havist hier en daar - zorgelijk hoge uitval gaat een gevarieerde werkelijkheid schuil.

Om te beginnen doen havisten van de ene school het beter dan die van de andere  en dus hebben we geïnvesteerd in het uitwisselen van gegevens tussen hogescholen en vo-scholen, zodat elke school precies weet waar deze staat. We weten ook dat het Nederlands vaak een probleem is, evenals de beheersing van het vak wiskunde en dus zitten docenten van het hbo en het vo bij elkaar om concrete voorstellen te doen hoe dat te verbeteren. De resultaten publiceren we op de website van het project. En tenslotte willen we iets doen aan het verbeteren van de studievaardigheden. 

We besluiten in dit bestuurlijke overleg het project - dat in principe tijdelijk van aard is - voort te zetten, ja zelfs te intensiveren. Onze mensen verdienen onze bestuurlijke steun en we willen nadenken over hoe we het project net wat minder vrijblijvend te maken. Niet alleen door instrumenten te ontwikkelen die door scholen op basis van vrijwilligheid kunnen worden toegepast, maar door net wat meer druk uit te oefenen - daar waar nodig - om dat ook te gaan doen. 

Dinsdag 10 mei: het verhaal achter de getallen 

Het is niet goed te sturen op getallen. Een vaak gehoorde bewering waar ik het erg mee eens ben. En toch hou ik van getallen. Zonder getallen beweren we maar iets. Een opvatting wordt sterker als die getalsmatig onderbouwd kan worden. Zal wel mijn bèta-tic zijn, maar ik geloof daar erg in. Zeker in een wereld als die van het onderwijs, waar gemakkelijke beweringen over kwaliteit snel gemaakt zijn. Getallen bevestigen of ontnuchteren. Getallen dwingen tot duiding en geven een referentie die niet te negeren is. 

En toch is het niet goed om te sturen op getallen. Want dan verabsoluteer je ze en ga je sturen op een indicatie van de werkelijkheid, in plaats van op de échte werkelijkheid. Zelfs als getallen een valide indicatie zijn van de werkelijkheid, zit er ook een beperking in. Wat pas echt interessant is, is het verhaal achter de getallen. Welke werkelijkheid gaat erachter schuil? Getallen moeten het begin van het gesprek zijn en niet het einde. 

Onze wekelijkse CvB-marathonzitting, deze keer van 10.00 tot 13.30 uur. Een veelheid van thema's vraagt onze aandacht, reflectie of besluit. Zo bespreken we - ter voorbereiding op de bespreking met onze Raad van Toezicht - de conceptrapportage van de prestatieafspraken. Typisch zo'n voorbeeld van een foute manier van sturen op getallen. Vind ik en vond ik bij het afsluiten van die afspraken. Het is heel goed om afspraken te maken tussen overheid en instellingen, het is ook geen bezwaar om die deels op getallen te baseren, maar niet in deze gejuridificeerde vorm, met die centraal vastgelegde indicatoren en vuistdikke instructies voor onze accountants.

Dan krijg je zo'n vergadering zoals we deze ochtend hebben, een vergadering die slechts gaat over de vraag of we het resultaat gehaald hebben en hoe we uitleggen waarom ons dat bij die ene parameter niet lukt. Met als gevolg dat we deze zomer niet met zijn allen in Nederland gaan kijken hoe we hier van kunnen leren, maar elkaar gaan uitleggen dat het onvermijdelijk is dat het gegaan is zoals het gegaan is. En laat iedereen juristen en adviseurs meekijken zodat het goed opgeschreven staat. In de vergadering stellen we vast dat het er goed staat. 

We gaan snel over naar het volgende agendapunt: wat is de stand van zaken rondom ons Rotterdams initiatief om het studiesucces van met name mbo-ers te vergroten? Je voelt een andere energie bij de deelnemers aan het gesprek, als we vaststellen dat de gesprekken met de ROC's goed verlopen en we binnenkort met het uitgewerkte pakket van maatregelen naar de minister kunnen gaan. De energie die past bij het optimistisch bezig zijn met de toekomst. 

Een tweede belangrijk agendapunt is de prognose van de studentenaantallen die we in september tegemoet kunnen zien. De aanmeldstand staat op dit moment voor de hogeschool 6,7% hoger dan de stand vorig jaar, ten opzichte van het land 5,9% hoger. Vorig jaar waren we zowat de enige hogeschool die groeide, daar waar het land een (stevige) min te zien gaf. Ook nu lijken we dus weer net wat harder te groeien. Het verhaal achter dit gegeven? Belangrijke factor is de grote groei bij onze Ad-opleidingen. We blijven ons assortiment van tweejarige opleidingen uitbreiden en ook de bestaande Ad-opleidingen weten steeds meer studenten te trekken. Dus stonden we mei 2014 op 868 studenten, in 2015 op hetzelfde moment op 1118 en nu hebben zich al 1278 jonge mensen gemeld voor een dergelijke opleiding.

We bespreken de prognose van het aantal studenten dat we in het najaar kunnen verwelkomen. Een detail trekt de aandacht. De totale omvang van de hogeschool groeit minder snel dan de groei van het aantal eerstejaars. Het verhaal achter dat gegeven is dat we voor het eerst sinds een aantal jaren kunnen vaststellen dat het aantal langstudeerders zal afnemen. Dat is goed nieuws, aangezien er een groeiend 'reservoir' aan het ontstaan was van studenten die moeite hadden af te studeren; vooral als gevolg van hogere afstudeereisen. Voor het eerst sinds jaren wordt dat reservoir kleiner. Het is nog de spreekwoordelijke zwaluw die geen zomer maakt (het zal gaan, zo voorspellen onze mensen, om 106 studenten), maar de zwaluw is er! 

Woensdag 11 mei: het verhaal achter studiesucces

Het College van Bestuur is op bezoek bij de opleiding Small Business en Retail Management. De opleiding is gevestigd in een pand dat het Vasteland heet. De opleiding kent een innovatieve opzet, met veel ruimte voor allerlei onderwijsvormen, zoals gaming, veel gebruik van ondersteunende ICT ('flipping the classroom') en een nieuwe aanpak voor de studieloopbaanbegeleiding. De collega's zijn tot de conclusie gekomen dat de uitval onverantwoord hoog was en zijn gaan kijken wat het verhaal achter dat verontrustende gegeven was. Onder andere door het aan studenten te vragen, door goed te analyseren wat studenten  ons meldden in tevredenheidmetingen. ‘Betere begeleiding’ sprong eruit en dus is men daar mee aan de slag gegaan. 

Ik deel mijn trots met de collega's, trots op wat ze aan het doen zijn met hun opleiding, trots op wat hun instituut in brede zin (Commerciële economie) aan onderwijsvernieuwing nastreeft. Ze hebben de handschoen van een verslechterend studiesucces opgepakt met een gedurfde aanpak van het opsplitsen van de opleiding in communities, aandacht voor een andere pedagogiek en opzet van de opleiding. Niet sturen op getallen, maar sturen op de kern van het onderwijs: het proberen studenten veel beter te binden aan de opleiding. Als dat lukt - en het ziet er naar uit dat dat gaat lukken - knappen die getallen 'vanzelf' op. 

Donderdag 12 mei: Het verhaal van studenten die zich meer tevreden tonen

Studenten geven aan dat ze weer meer tevreden zijn over wat hogescholen hen bieden. Ook bij Hogeschool Rotterdam, waar we het net iets beter weten te doen dan het gemiddelde van de grote Randstadhogescholen. Voor de vijfde keer op rij stijgt de tevredenheid, dit jaar van 3,76 naar 3,82 (gemeten op een 5-puntsschaal). Achter dit gegeven gaat een wereld schuil van heel veel getallen en, wat belangrijker is, echte verhalen. Bijvoorbeeld dat studenten het niveau van de opleidingen en de aansluiting van de opleiding bij de actualiteit hoog waarderen, evenals de begeleiding en wat ze leren tijdens de stage. Ze mopperen over het tijdig beschikbaar krijgen toetsresultaten en het rooster, ondanks het feit dat we daar grote stappen voorwaarts gezet hebben de afgelopen jaren. Maar dat stagneert nu een beetje. Hoger op onze agenda dus! 

Als je kijkt naar items die hard gestegen zijn de afgelopen jaren, dan valt op dat dat vooral de thema's zijn die we met het Focus-beleid centraal zijn gaan stellen: docenten, groepsgrootte en begeleiding. Optimisme: het doet er toe wat we doen. Het verbeteren van onderwijs is niet eenvoudig, zo weten we, maar het kan wel: door gericht aandacht te geven aan die verbetering. Door goed te analyseren wat nodig is en dan ook doen wat gedaan moet worden. Van onze opleidingen zijn er 16 die een score van hoger dan 4,0 hebben op de algemene vraag naar tevredenheid, waarvan 5 lerarenopleidingen en 4 technische opleidingen. Extra complimenten voor de onderwijsinstituten waaronder deze opleidingen vallen.

Onder de opleidingen waarvan de score het meest is gestegen bevinden zich 4 van de 5 zogeheten Focus-opleidingen, opleidingen die we extra aandacht geven in de vorm van steun en monitoring of daar de goede stappen gezet worden. Het doet er toe wat we doen, deze aanpak is succesvol. Het grootste compliment gaat uit naar de opleiding Scheepsbouwkunde, die ooit een score van ruim onder de drie had en nu een algemene tevredenheid van 3,8! Dat is commitment. 

Natuurlijk, sommige opleidingen zetten een stapje terug, bij een enkele stagneert de kwaliteitsgroei. Maar door de getallen serieus te nemen, goed te analyseren op het niveau van de opleiding, te kijken naar de werkelijkheid achter die getallen, zijn we in staat dat te doen wat nodig is om de kwaliteit te doen toenemen. En dan volgen de getallen vanzelf.