Ontmoeting 192 | Jezelf zijn, in verbinding met de ander

Het gebeurt me hoogst zelden. Ik probeer zelf elke mail snel en zorgvuldig te beantwoorden. En als er iets door heen glipt, is er altijd nog Helen die me dan – bijvoorbeeld aan het einde van de week – mailt wat ik nog te doen heb. Zul je net zien dat het toch gebeurt bij een mail waar dat bij uitstek niet bij zou moeten gebeuren.

“Waarom reageer je niet op mijn mail”, vraagt Els me. Het is een mooie avond ergens in het voorjaar. In onze binnentuin op het Museumpark wordt INCLUDED gelanceerd. INCLUDED, het nieuwe platform waar studenten hun ongehoorde verhalen over discriminatie, racisme of uitsluiting kunnen delen; in de hoop dat verhalen helpen bij de onderlinge verbinding op de hogeschool en dat iedereen zich bij ons thuis voelt.

Ik schrik een beetje. Het is niet goed om net die mail te missen waarin Els mij uitnodigt in gesprek te gaan over wat zij nu mee maakt. Els – tot voor kort heette zij Frans – heeft haar hele leven het gevoel gehad iemand te moeten zijn die zij niet is. Niet minder dan 14 jaar heeft zij op de hogeschool rondgelopen, bang om ook bij ons niet begrepen, gezien of gerespecteerd te worden. Zij schrijft: “Nu ik wel mijn verhaal doe, zie ik dat er veel positiever op gereageerd wordt dan ik had verwacht. Ik hoop daarom dat mijn verhaal mensen helpt om meer zichzelf te durven zijn en niet bang om anders te zijn dan anderen. Het zou mooi zijn als we met elkaar veel meer uitdragen dat je jezelf kan en mag zijn. Dat er voor jouw verhaal – wat dat dan ook is – ruimte is.”

We spreken af. We gaan in gesprek.

Dinsdag 14 juni: Onvervreemdbare rechten
De vrijheid om jezelf te zijn, is iets dat de ander voor een deel bepaalt. Jezelf zijn is een basaal recht, maar als de wereld om je heen dat recht niet erkent en respecteert, verschrompelt je eigen ruimte om jezelf te zijn. De preambules van de VN-verdragen van 1966 noemen als onvervreemdbare rechten van alle leden van de mensheid de menselijke waardigheid en het bestaan als persoon; onvervreemdbare rechten die onderhouden moeten worden, die gerespecteerd moeten worden. Elkaars vrijheid verdient elkaars erkenning, in plaats van dat de vrijheid van de een ten koste gaat van de vrijheid van de ander. En als we ons iets moeten realiseren in de huidige tijd, dan is het dat wel.

Onderwijs heeft een belangrijke taak

En dus begrijp ik niets van de aarzeling die ik op plekken in het onderwijs proef om burgerschap een goede plek in onze curricula en scholen te geven. “Burgerschap”, zo schrijft Marcel Mooijman in zijn publicatie Instrumenten voor burgerschap, “houdt in dat mensen zich op een bepaalde manier tot de maatschappelijke omgeving, en het politieke speelveld daarbij, verhouden. Dit ‘zich verhouden tot’ betekent dat mensen met bepaalde competenties (kennis, vaardigheden, houdingen) kunnen participeren in deze maatschappelijke omgeving en daarbij kritisch een eigen visie, een eigen perspectief, waarden en voorkeuren ontwikkelen, alsmede zich in die van de anderen kunnen verplaatsen.”

Conferentie burgerschap

Zijn studie is een van de inspiraties tijdens een conferentie waar zo’n 150 Rotterdamse docenten, schoolleiders, deskundigen, bestuurders vaak heel praktische kennis wisselen hoe  burgerschap een goede plek kan krijgen in onze Rotterdamse scholen. Dat is in Rotterdam nodig, dat is in Nederland nodig. Onze scholen moeten actief bevorderen dat én mensen zichzelf mogen zijn én ‘leren’ hoe we allemaal bij moeten dragen dat dat op een respectvolle, democratische manier kan. Dat dat nodig is blijkt elke dag weer, als we geconfronteerd worden met racisme, een versplinterende en polariserende samenleving, nare bejegening van mensen uit de LHBTIQ+-gemeenschap, afnemende belangstelling voor democratische instituties, et cetera. Het maatschappelijke kussen dat het onvervreemdbare recht van het bestaan als persoon comfort moet bieden, raakt eerder verzwakt dan versterkt.

Conferentie Burgerschap en Inclusie is gestart met een inspirerende dialoog tussen @FredrikszSimone, wethouder @SaidKasmiD66 en @ronbormans1

Mooie samenwerking tussen @rotterdam, @AlbedaMBO en @hsrotterdam. #Burgerschap #Inclusie#Trots pic.twitter.com/0aYZbnS7Uf

— Sezgin Yılgın (@sezginyilgin) June 14, 2022

Vrijdag 24 juni: Stuurgroep VO-HO: weerbarstig probleem, hardnekkige bias
We staan stil bij het vraagstuk van uitval in de stuurgroep VO-HO, waarin we proberen de overgang naar het voortgezet onderwijs naar het hoger onderwijs in onze stad en regio soepeler te laten verlopen. Als je het gevoel hebt niet jezelf te kunnen zijn, ben je kwetsbaarder in het onderwijs. Selectie en uitval horen bij het onderwijs. Leerlingen en studenten kunnen ergens in hun onderwijsloopbaan een horde tegen komen die te hoog is. Dat is pijnlijk, maar deels onvermijdelijk. Deels inderdaad.

Onderwijs nog steeds niet die grote ‘gelijkmaker’

We zien nog steeds – onderwijs breed, overal in het land – dat sommige groepen jonge mensen een hogere horde voorgehouden wordt dan anderen. Het onderwijs biedt geen gelijke kansen voor iedereen. Natuurlijk, een complex en weerbarstig vraagstuk, met een ingewikkelde gelaagdheid die ervoor zorgt dat niet alleen het onderwijs de verantwoordelijkheid draagt, maar toch. Mannen hebben het moeilijker dan vrouwen, waar je wieg staat is een belangrijke voorspeller van studiesucces en mensen met een migratie-achterstand voelen zich minder gezien dan hun medestudenten. Dus moeten we kijken naar onze curricula, didactiek, maar vooral onze pedagogiek.

Pedagogiek

Ik merk binnen ‘mijn’ hogeschool dat het immense belang van een goede pedagogiek, van docenten die hun leerlingen en studenten zien, hen de erkenning geven die ze verdienen en hun positief weten te prikkelen in de klas, fors toegenomen is. We hebben inmiddels ook een onderzoekinfrastructuur opgebouwd met pedagogiek als aandachtspunt die ons ook helpt de goede dingen op de goede manier te doen: studenten uitdagen en hen daar alle steun bij geven die ze verdienen. Wat ook helpt is het rolmodel.

Woensdag 29 juni: Steun voor studenten uit de Caraïben en Suriname
Ik vond het hartverwarmend, al die berichten. Naar aanleiding van initiatieven die we genomen hebben om met name studenten van de Caraïben en uit Suriname extra steun te geven, kreeg ik allerlei mails van collega’s – overwegend zelf met Caraïbische of Surinaamse roots en vaak ervaringsdeskundige – of ze ergens kunnen helpen. Met veel van die collega’s gesproken hebbende, ontstond het idee om te kijken of we binnen de hogeschool een breed netwerk kunnen bouwen van collega’s die helpen om de overgang van die jonge mensen van het voortgezet onderwijs aldaar naar hier draaglijker te maken.

Rolmodellen

Ik ben dankbaar dat deze mensen zich vrijwillig en professioneel willen in zetten voor deze studenten. Dat is belangrijk. Niet in de laatste plaats omdat de collega’s zullen fungeren als succesvolle rolmodellen. Dat is nodig. Want geloof me, de overgang is groot voor de studenten en de verhalen over eenzaamheid en verloren voelen in onze (letterlijk en figuurlijk) kille samenleving hartverscheurend.

Donderdag 30 juni: Keti Koti, de hemel huilt
Over kilheid gesproken. Na dagen van mooi weer, regent het pijpenstelen. Die donderdag is een intermezzo in een stralende week. Was vorig jaar ook al zo, wat burgemeester Aboutaleb toen de uitspraak ontlokte dat de hemel huilt. Samen met Kiersha Goedgedrag, student Social Work Hogeschool Rotterdam, leg ik een krans bij het monument aan de Loydskade. Een indrukwekkend moment.

De burgemeester zegt ook deze keer iets belangwekkends, namelijk dat het tijd wordt dat Nederland spijt betuigt, haar excuses aanbiedt. Hij daagt het kabinet uit dat besluit te nemen vóór de komende Keti Koti. Ik hoop van ganse harten dat dat inderdaad gebeurt. Ik snap de aarzeling niet. Wat meer had er dan moeten gebeuren voordat we excuses aanbieden en oprechte spijt betuigen? Nog los van het feit dat het belangrijk is in het proces van helen en verbinden.

Huilen, vieren, helen en verbinden

Ik proef een rode draad in de vele toespraken die overal in het land gehouden worden, een optimistische. De excuses gaan er komen, ook aangedreven door de excuses van de Nederlandse Bank, van Rotterdam, Amsterdam, belangrijke spelers in die weerzinwekkende slavenhandel en slavernij. Minister Weerwind – in zijn eigen familielijn zit het leed van de slavernij – noemt in zijn toespraak 2023 een jaar waarin we duurzaam gaan verankeren “waar we al zo lang mee bezig zijn”. Alles wat in de weg staat om ons met elkaar te verbinden, moet weg. Hoe hij die zin uitspreekt is hoopvol en veel betekenend.

Het verhaal van Els is indrukwekkend. Haar leven lang is ze gedwongen niet zichzelf te zijn, zo indringend dat het geïnternaliseerd is geraakt. Dus is het niet vreemd dat ze aarzelingen voelde om zich aan de wereld te tonen zoals ze is. In een werkomgeving die weinig praat over inclusie en diversiteit maar wel bleek te handelen naar de daar aan ten grondslag liggende waarden. Zij hoopt – en ik met haar – dat haar verhaal een inspiratie is voor die student of collega die nog gevangen zit in een beeld naar buiten toe dat niet strookt met de weliswaar weggestopte, maar diep gewortelde identiteit.