Ontmoeting 136 | De boel bij elkaar houden 2.0

Soms galmen zinnen na. Krijgen ze een plek in een soort eregalerij van iconische uitspraken. Soms vooral om dat ze fraai geformuleerd zijn. Soms omdat ze een snaar raken, iets oproepen of een (vermeende) symboliek in zich dragen. Dat kan ook gebeuren met een zin die stilistisch erg normaal is. Job Cohen lanceerde zo’n zin, toen hij burgemeester van Amsterdam werd: je moet de boel bij elkaar houden. Het leek wel of vanaf dag één dat hij die zin uitsprak die zin hem tekende; het symbool van waar hij voor stond of waar mensen dachten dat hij voor stond, reden voor mensen om hem te bewonderen, reden voor mensen om hem te haten. Hij werd in 2005 geëerd door het Amerikaanse blad Time Magazine. Maar werd ook beschimpt als politiek correcte, softe ‘theedrinker’ en wegkijker. 

Over welke boel hebben we het dan?

Opvallend eigenlijk, dat zo’n zin zoiets oproept. Is het niet zo dat de essentie is van een overheid – en zeker een burgemeester – om de boel bij elkaar te houden? Ieder weldenkend mens zal dat beamen. De boel komt vaak op scherp te staan als de vraag aan de orde komt over ‘welke boel’ we het dan hebben en binnen welke bandbreedte en spelregels dat collectieve zich afspeelt c.q. behoort af te spelen. Het begrip ‘theedrinken’ is symbool geworden voor in gesprek blijven met mensen die die spelregels niet respecteren c.q. een grondslag van de hedendaagse samenleving voorstaan die zich slecht verhoudt tot wie wij zijn. 

Centrifugale en centripetale krachten 

Een gevoelig en brisant thema in ons steeds meer versplinterende samenleving. In de fysica zegt men het zo: er is sprake van sterke centrifugale krachten (van binnen naar buiten). Die het winnen van de centripetale krachten (van buiten naar binnen). Het lijkt wel of de centrifugale krachten een soort autonome dynamiek kennen. En dat de centripetale kracht zijn positie aan het verliezen is. Ik denk dat het goed is nog eens goed te doordenken wat we moeten doen om de boel bij elkaar te houden. Ook, misschien vooral ook, in het onderwijs. 

Maandag 3 juni: onderwijs en burgerschap 

Een grote groep mensen (docenten, bestuurders, deskundigen, ambtenaren) uit het Rotterdamse onderwijs zijn bijeen om te proberen invulling te geven aan hoe burgerschap een solide plek kan krijgen in het onderwijs. Breed wordt erkend dat met name het onderwijs mensen weerbaar kan en moet maken om als burger goed te functioneren in de moderne samenleving. Dat we op zoek zijn naar een soort maatschappelijke hygiëne. Even breed is de erkenning dat het nog niet zo eenvoudig is daar op een precieze manier invulling aan te geven (wat is dat eigenlijk, goed burgerschap), met name om daar niet een op een eenzijdige manier politieke visie in te laten doorklinken. Mede om diezelfde reden is het voor docenten niet altijd eenvoudig invulling te geven aan die specifieke, pedagogische component van hun werk.

“Wij plassen zittend”

Om het gesprek op gang te brengen is er een lijst gemaakt met grondregels die scholen in Rotterdam hanteren. Het is een lijst met 99 regels geworden, van uiteenlopende aard. Van abstracte regels die oproepen respectvol met elkaar omgaan, tot concrete, gedrag beïnvloedende regels. Zoals nummer 95: we plassen zittend. Hoewel je je kunt afvragen of die op de lijst thuishoort en veeleer letterlijk een hygiënische achtergrond heeft… 

Het gesprek is levendig en zoekend. Levendig, omdat iedereen zich realiseert hoe belangrijk het onderwijs is in de vorming van jonge mensen, inclusief hun persoonlijkheid en burgerschap. Zoekend wanneer het in het gesprek gaat over persoonlijke opvattingen en appreciaties van de moderne samenleving. Dat maakt ook dat er soms een zekere terughoudendheid is invulling te geven aan het begrip ‘burgerschap’. Voorbeeld: soms klinkt een soort verheerlijking door van de steeds diverser wordende samenleving. En verschijnen oproepen om mensen uit hun bubbel te halen. Daar passeren we in mijn ogen nu net die delicate grens. Mensen hebben recht op hun eigen bubbel. Als ze maar respect tonen voor die van de ander. En we in het onderwijs jonge mensen de vaardigheden meegeven in gesprek te gaan en leren dat er wel degelijk iets basaals is dat ons bindt. 

Grondwet 

Die basale regels zijn vaak dichterbij dan we denken. Vandaar ook dat we tijdens de bijeenkomst komen tot niet minder dan 99 van die regels. Hogeschool Rotterdam heeft haar ‘grondwet’ geëxpliciteerd in haar statuten en dan met name in Artikel 3, lid 3: 

“Bij haar activiteiten gaat de stichting uit van de gelijkwaardigheid van mensen; bij werving en selectie van personeel en bij de toelating van studenten wordt geen onderscheid gemaakt naar sekse, seksuele geaardheid, godsdienst of levensovertuiging, culturele achtergrond of huidkleur. De stichting bevordert wederzijds respect. Zij streeft naar levensbeschouwelijke pluriformiteit en ontmoeting, waarbij de indeling van studenten in groepen uitsluitend op onderwijskundige gronden plaatsvindt. De stichting werkt emancipatiegericht(in de brede betekenis van het woord) en met inachtneming van democratische verhoudingen.” 

Als we het hebben over de boel bij elkaar houden, hebben we hier een haakje te pakken. Hoe abstract ook: de spelregels zijn helder. 

Rol van de docent: pedagogiek

Ik wil dat mijn docenten vanuit die waarden voor de klas staan. Dat deze abstracte begrippen concreet invulling krijgen in een pedagogisch klimaat waarin geoefend wordt met die waarden. Waarin studenten zich vrij voelen te zeggen wat ze vinden, ook die dingen die buiten de bandbreedte vallen van Artikel 3, lid 3. Dat docenten, welke les ze ook geven, in gesprek gaan. Dat ze dat niet uit de weg gaan. Geen gesprek om die opvatting meteen weg te praten of de kop in te drukken, maar om op zoek te gaan naar de achtergrond, het waarom, de evidentie, de geldigheid van de bewering, et cetera. Ik denk dat die houding het meest passend is om de centripetale kracht weer sterker te krijgen. Dat is iets anders dan linkse indoctrinatie, iets anders dan proberen jonge mensen in een vakje te duwen. Dat is pedagogiek van de bovenste plank, waarbij de strenge normativiteit uit onze grondwet, Artikel 3, lid 3, niet slechts dient ter disciplinering, maar als opvoedkundige richtlijn. 

Rol van de leiding: veiligheid 

Als we vinden dat onze docenten, maar ook conciërges, huismeesters, baliemedewerkers, kortom iedereen, de moed moet hebben om te staan voor de waarden van de grondwet en daar pedagogisch goed mee om hoort te gaan, dan is het aan de leiding om voor onze mensen de veiligheid te creëren om dat dan ook te doen. En we kennen de voorbeelden waaruit blijkt dat dat nodig is. Elk incident kan tegenwoordig een mediadynamiek teweeg brengen die al snel een intimiderend karakter kan hebben. Het is aan de leiding dat af te schermen, pal te staan voor hun mensen. Ook als die fouten maken. 

De boel bij elkaar houden 

Ooit schreef ik dat we zo bezig zijn met het ‘ik’ dat we de verantwoordelijkheid voor het ‘wij’ aan het verliezen zijn. Terwijl dat ‘wij’ ook de kracht van een samenleving vormt. In die hele kolom van het onderwijs – van po tot en met wo – zouden we het als opdracht moeten zien om jonge mensen zowel te helpen zichzelf te zijn, alsook voor te bereiden op hun rol in de samenleving. Met een gevoel van verantwoordelijkheid voor die samenleving en wat het betekent in de moderne tijd daar invulling aan te geven. 

Zo gek nog niet, proberen de boel bij elkaar te houden, ook in deze tijd.