“Heeft u haast, ga dan zitten”
Voordat Harbers bezit nam van de microfoon, ontving de lector lovende woorden van Heleen Elferink, directeur van het instituut voor Communicatie, Media en Informatietechnologie (CMI). “De enigszins ‘griezelige voorbeelden’ in de recente berichtgeving uit China over kunstmatige intelligentie is voor ons en onze studenten een wake-upcall. Eveneens uit China komt de spreuk 'Heeft u haast, ga dan zitten'. Maaike, jij bent in ons continu veranderende werkveld een koersvast baken. De belichaming van deze spreuk.”
Van herkennen tot voorspellen
Verstand erbij houden dus, bij de ontwikkeling van kunstmatige intelligentie. Maar wie moet dat doen? En waarbij? Harbers: “Ik sta hier als lector van Hogeschool Rotterdam. Hier leiden we mensen op die zich bezighouden met het bedenken en ontwerpen van toepassingen van kunstmatige intelligentie. Juist omdat de ontwikkelingen zo snel gaan is het belangrijk het hoofd erbij te houden.” Algoritmes bepalen tegenwoordig of je in aanmerking komt voor een hypotheek. Dat leidt soms tot onlogische afwijzingen door een kredietverstrekker. Het ontwerp van zo’n algoritme moet dan ook uitvoerig uitgeschreven en getest worden. “Kunstmatige intelligentie begint met een ontwerp waarin gestart wordt met leren herkennen. Leren herkennen kan leiden tot leren voorspellen. Zo weten we welk weer het wordt volgende week en houdt Netflix bij welke series voor ons interessant zijn. Dit zijn digitale voorbeelden. Onderzoek naar robotica is een ander verhaal en blijkt een van de lastigste disciplines binnen de kunstmatige intelligentie. “Robots zijn machines. Die kun je dingen leren, maar zet je ze in een onvoorspelbare omgeving dan wordt het lastig. Een zelfrijdende auto functioneert op een snelweg beter dan in een stad. Dat is te complex nog.”
Maatschappelijke impact
Volgens Harbers staat niet ter discussie óf we iets aan kunstmatige intelligentie hebben. “Het speelt bijvoorbeeld een belangrijke rol bij de ontwikkeling naar betere gezondheidszorg en energiebesparing.” Er zijn ook minder wenselijke ontwikkelingen. Predictive policing (op basis van informatie potentiële criminele activiteiten signaleren en hierop anticiperen) werkt in de praktijk nog niet zoals zou moeten. Bij het populaire bedrijf Amazon werden sollicitanten vooraf afgewezen op basis van een algoritme. “Zo bleken er geen vrouwen in de selectie te zitten. Een ongewenste situatie natuurlijk. Algoritmes zoeken naar patronen, maar je krijgt geen antwoord op de vraag waarom je kredietaanvraag is afgewezen of je niet bent geselecteerd voor die baan.” Op sociale media wordt nieuws op grote schaal verspreid, dus ook fake news. “Zo ontstaat een verkeerd beeld van de werkelijkheid, wat leidt tot polarisering. Een gevaar voor de democratie.”
Tekst gaat verder na afbeelding.
Maaike Harbers: “We willen meer met ethiek doen, maar hoe?”
Wetgeving en ethiek
Kunnen we de toepassingen en gevolgen van kunstmatige intelligentie beïnvloeden? “Overheden, gebruikers, media, onderwijs, bedrijfsleven en ontwerpers hebben allemaal invloed. De rol van ontwerpers is extra belangrijk. Zij beïnvloeden met hun keuzes wat die gevolgen zijn. Moet je informatie delen of juist niet? Daar ligt een grote verantwoordelijkheid.” Hoe ver die gaat bepaalt de wet, maar de wetgeving loopt vaak achter op de technologische ontwikkelingen. Ook al is er wetgeving, er zijn altijd mazen. “Wat ethisch is en binnen de wet valt komt niet altijd overeen. Veel bedrijven willen wel graag aan ethiek doen, maar weten niet hoe. Er is nog (te) weinig kennis, maar het onderwerp leeft in ieder geval.”
Algoritmes op verantwoorde wijze inzetten
Veel studenten studeren af op het ontwerpen van toepassingen met kunstmatige intelligentie. Er blijkt geen eenduidig antwoord op hoe je algoritmes op verantwoorde wijze inzet en inzichtelijk houdt. “Bij het trainen van algoritmes kun je ervoor kiezen om bepaalde data wel of niet mee te nemen. Maar wat is de waarde van de uitkomst van dat algoritme? Mensen hebben vaak heel veel vertrouwen in de uitkomsten van algoritmes, maar die kloppen niet altijd.” Harbers denkt dat ontwerpers straks belangrijk zijn voor het bedenken van alternatieven voor grote platforms als Netflix en Facebook. “Het kan het bewustzijn veranderen wat wellicht leidt tot verandering bij deze platforms.”
Handvatten voor praktijkgericht onderzoek
“Ontwerpers moeten goed nadenken over de gevolgen van hun beslissingen. Bij het Elektronisch Patiëntendossier is bijvoorbeeld te veel gekeken naar medici, maar te weinig naar patiënten.” Goed ontwerpen betekent zo goed mogelijk nadenken. “Iets wat in Nederland werkt, werkt wellicht niet in Japan. Om blinde vlekken te vermijden is een diverser ontwerpteam misschien de oplossing. Creatieve ontwerpers spelen een rol in de verbeelding van onze toekomst. Zij kunnen ons nu al laten zien in wat voor samenleving wij straks leven. In de beroepspraktijk en het onderwijs is behoefte aan handvatten voor ontwerpers. Ik zie hierin een grote rol voor praktijkgericht onderzoek. Studenten moeten er ook mee uit de voeten kunnen. Uitgangspunt moet wel blijven dat de ontwerper bepaalt hoe zijn toepassing eruit komt te zien.”
Bekijk de foto impressie
