Gedurende de corona-pandemie moest ook in de stervensfase afstand gehouden worden van elkaar, en waren er beperkingen in het aantal bezoekers dat bij een stervende aanwezig mocht zijn. Onderzoekers uit Rotterdam, Amsterdam en Utrecht analyseren ervaringen van nabestaanden en zorgverleners die in deze periode een naaste verloren of stervenden begeleidden. Zij doen dit door middel van vragenlijsten en interviews.
Hoe is de manier van afscheid nemen veranderd ten opzichte van het ‘oude normaal’?
“Wij hebben het onderzoek uitgevoerd tijdens de eerste golf. Dat was heel heftig omdat er nog weinig bekend was over de ziekte en mensen bang waren. In beschermende kleding moesten ze afscheid nemen van hun geliefden. Er mocht vaak maar één persoon bij de patiënt aanwezig zijn waardoor gezinsleden elkaar ter plekke niet konden bijstaan. Soms ging een verpleeghuis zelfs helemaal op slot en werd online afscheid genomen. Dit heeft veel impact gehad op naasten, maar ook op zorgverleners.”
"Er mocht vaak maar één persoon bij de patiënt aanwezig zijn waardoor gezinsleden elkaar ter plekke niet konden bijstaan"
Welke verhalen zijn je het meest bijgebleven?
“Er was een dochter van wie de vader met spoed opgehaald werd door de ambulance. Niemand mocht meerijden naar het ziekenhuis. De dochter besefte dat dit wel eens de laatste keer zou kunnen zijn dat ze haar vader zou zien. Ze heeft toen geregeld dat zij afscheid kon nemen in de ambulance, op de parkeerplaats van het ziekenhuis. Of het verhaal van een gezin dat in beschermende kleding waakte bij de zieke vader. Eén voor één haakten ze af, omdat de pakken ondragelijk waren. Uiteindelijk is de vader alleen overleden.”
Weet je hoe het nu met deze mensen gaat?
“Wij volgen naasten ook nog in hun rouwperiode. We horen dat zij zich soms nog schuldig voelen. Sommigen hebben het gevoel dat hun geliefden niet zijn overleden aan corona zelf, maar aan de maatregelen.”
Zijn er ook mooie verhalen over afscheid nemen in corona-tijd?
“Ja, bijvoorbeeld drie dochters van wie de vader corona had. Hij verbleef in een kamer op de begane grond. Zijn dochters hebben vlak voor zijn dood voor het raam mooie herinne[1]ringen opgehaald, terwijl hij vredig lag te slapen.”
Dit zijn heftige verhalen. Hoe heb jij dit onderzoek beleefd?
“Ik heb er geen nachten van wakker gelegen, maar het kwam wel binnen. Sommigen konden het zo mooi vertellen dat ik het ook echt voor mij zag. Dan heb ik wel een traantje gelaten. Als ik mensen hoor zeggen dat corona allemaal wel meevalt, dan denk ik “Ga deze verhalen maar lezen!”
Zijn er al voorzichtige conclusies uit het onderzoek te trekken?
“De meeste betrokkenen kijken toch wel positief terug. Maar één op de tien is zeer negatief. De meeste zorgverleners konden voldoende emotionele ondersteuning geven, bijvoorbeeld door toch toe te staan dat twee personen tegelijk afscheid konden nemen of door goede nazorg, via een kaartje of telefoontje bijvoorbeeld. Duidelijke en open communicatie van de zorgverleners bleek ook nu erg belangrijk.”