Iedereen heeft ze: vergeten lades vol oude en kapotte telefoons, kabels en laders zonder eigenaar. De lades van onheil (drawers of doom) worden ze ook wel genoemd. Onderzoek laat zien dat elk Nederlands huishouden ruim 130 werkende elektronische apparaten bezit. En onderdeel is van een groeiende e-waste voetafdruk van 24 kilo per Nederlander per jaar. Ook wereldwijd is dit een probleem. In 2023 werd in de hele wereld zo’n 82 miljard kilo aan e-waste geproduceerd, dat zijn bijna tweeduizend laptops per seconde, het grootste deel afkomstig uit rijke landen. En meer dan de helft daarvan belandt als giftig afval in het milieu of bij mensen in het mondiale zuiden, in landen als Ghana en Nigeria.
Studenten van de Hogeschool Rotterdam in samenwerking met Triodos Bank onthullen in hun documentaire Trace the waste hoe oneerlijk onze productie- en afvalketens van laptops, telefoons en opladers zijn. Ze onderzochten onze e-waste ketens door trackers in afgedankte beeldschermen te plaatsen en die te volgen. Dit omdat, nieuw onderzoek van de UvA laat zien dat er grote onrechtvaardige verschillen zijn in grondstofstromen. Hoe meer een land verdient, hoe meer grondstoffen het verbruikt en hoe sterker het milieu vervuild wordt. Publicaties zoals Cobalt Red en The Global E-waste monitor beschrijven de implicaties voor mensen, met name kinderen en vrouwen, in het globale zuiden steeds concreter. Lokale organisaties zoals Afrewatch rapporteren hier al jaren over.
We zijn blind geworden voor deze onrechtvaardige stromen, stellen ze. Eerst betalen we arbeiders te weinig in omstandigheden die we in Nederland nooit zouden accepteren, niet voor Nederlanders althans. Daarna dumpen we de producten weer in diezelfde landen: of het nu gaat om kleding, onlangs onderzocht door Radar, plastic verpakkingen die door ons worden gedumpt in Vietnam, of e-waste; het komt steeds terecht bij de groepen die het al het zwaarst hebben. Zo sterven jaarlijks duizenden Ghanezen aan luchtvervuiling door verbranding van afval en daalt de levensverwachting van kinderen flink als ze in bergen van e-waste opgroeien. Het meest schrijnende voorbeeld hiervan is Agbogbloshie waar meer dan 40.000 Ghanezen wonen in de grootste afvalberg ter wereld. De winsten van deze bergen zijn voor Westerse aandeelhouders en consumenten en de kosten voor de Ghanezen. Deze ondemocratische koloniale structuren vinden we zowel bij de bron als bij de uitlaat, soms geduid met de term: the imperial mode of living. Gelukkig zijn ze in Ghana zelf al aan de slag gegaan, dumpsites worden opgeruimd en er worden regels opgesteld om openbaar afval te verminderen.
Terug naar de studenten. Hun onderzoek laat zien dat Nederland op papier goed scoort: onze trackers belanden in Venlo of Eindhoven. Toch behoort Nederland tot de middenmoot van Europa. Nog steeds ‘lekt’ 15 kilogram afval per Nederlander per jaar, waarvan een deel naar het illegale afvalcircuit. Logisch ook, want de stroom aan nieuwe elektrische apparaten die ons leven ‘nog beter maken’ blijft groeien: we produceren en consumeren te veel en betalen te weinig, zowel voor arbeid als voor verwerking. Dit productivisme, waar groeiende productie leidend is in de richting van onze sameneving, is onhoudbaar. Daarom roepen we politiek en bedrijfsleven op tot:
- Verbied geplande veroudering: producten moeten ontworpen worden om langer mee te gaan. Onderdelen moeten los verkrijgbaar zijn en reparatie moet weer de norm worden.
- Minder marketing- en dus consumptiedruk: strakkere regulering van marketing in de publieke ruimte.
- Beter inzamelen en hergebruiken: de grondstoffen worden schaars en we verspillen ze. Materiaalexperts zoals Ed Conway voorspellen dat voornamelijk koper echt een uitdaging gaat worden in de nabije toekomst.
- Een eerlijke prijs voor arbeid en materialen: fair pricing als norm.
- Een democratische dialoog over technologie: welke innovaties dragen echt bij aan welzijn?
Het is tijd dat we erkennen: ons systeem zadelt anderen op met de rommel. Letterlijk. Wie durft te kijken waar onze digitale levens eindigen is welkom op 18 juni bij de première van Trace The Waste, how one continent pays twice. De toekomst ligt niet in nog meer, maar in beter.
Felix van Hoften, Onderzoeker Hogeschool Rotterdam/Universiteit van Amsterdam
Anna Koolstra, Advocacy Manager Triodos Bank
Juli Hoondert, Student-onderzoeker Hogeschool Rotterdam
Luc Timmerman, Student-onderzoeker Hogeschool Rotterdam