Hoe maak je als overheid duurzame keuzes in het inkoopproces? En wat vraagt dat van de mensen die het moeten doen? Over die vragen gingen inkopers, onderzoekers en beleidsmakers met elkaar in gesprek tijdens een bijeenkomst op 22 mei bij Hogeschool Rotterdam. Aanleiding was de presentatie van de tussentijdse resultaten van het onderzoeksproject NAMI: Niet, Anders en Minder Inkopen.
De Rijksoverheid koopt jaarlijks voor ruim 86 miljard euro aan producten en diensten in. Daarmee heeft ze een enorme hefboom om maatschappelijke en ecologische impact te maken. Maar in de praktijk blijkt dat inkopers die impact lang niet altijd kunnen realiseren. Hoewel de motivatie om duurzamer in te kopen groot is, lopen professionals tegen hardnekkige belemmeringen aan.
Duurzame intenties botsen op dagelijkse realiteit
Uit het onderzoek blijkt dat obstakels zich op meerdere niveaus voordoen. Inkopers missen soms de kennis of ervaring om circulaire strategieën toe te passen, maar zien ook dat regels, aanbestedingsprocedures en de cultuur binnen organisaties vernieuwing in de weg kunnen staan. “De wil is er, maar de ruimte vaak niet,” vatte een van de deelnemers samen.
Ook emoties en perceptie spelen een grotere rol dan vaak wordt gedacht. Zo werd bij een organisatie de streefwaarde voor het aantal vegetarische maaltijden in het assortiment verhoogd naar 70 procent, een percentage dat al jaren werd gehaald. Pas toen het beleid expliciet werd gecommuniceerd, ontstond weerstand. Medewerkers voelden zich overvallen, terwijl er feitelijk niets veranderde. Dat onderstreept hoe belangrijk communicatie is bij verandering.
Samen met de praktijk op zoek naar wat werkt
De onderzoekers verzamelden praktijkvoorbeelden en experimenten binnen uiteenlopende organisaties. Daarin werd zichtbaar hoe circulaire strategieën als niet inkopen, anders inkopen of minder inkopen al worden toegepast, vaak op initiatief van bevlogen professionals. Ze nemen initiatief, maken ruimte om te proberen en zetten zo een beweging in gang.
De samenwerking tussen onderzoekers, opdrachtgevers, inkoopprofessionals, contractmanagers en duurzaamheidsexperts blijkt daarbij essentieel. “Duurzaam inkopen vraagt niet alleen om nieuwe spelregels, maar ook om een andere mindset,” zegt Mirjam Kibbeling, lector Publieke Inkoop. “We zien dat veel inkopers echt verschil willen maken, maar dat het systeem nog niet altijd meebeweegt. Door samen met professionals te onderzoeken wat werkt, maken we de stap van denken naar doen.”
De inzichten uit het project worden gebundeld in praktische handvatten en een inspiratiekit met tips en tops uit de praktijk. Daarmee krijgen inkopers in de publieke sector concrete houvast. Ook het onderwijs is actief betrokken: er worden teaching cases ontwikkeld voor studenten en er is een gastcollege gepland bij de minor Inkoop en Aanbesteden van De Haagse Hogeschool.
Onderzoek dat bijdraagt aan een andere economie
De komende periode werkt het projectteam aan een nieuwe fase: het vertalen van inzichten naar concrete ondersteuning voor publieke inkopers. Samen met professionals uit het veld worden werkwijzen en hulpmiddelen ontwikkeld die hen helpen om circulaire keuzes daadwerkelijk in de praktijk te brengen. Daarbij ligt de nadruk op wat er wél kan binnen bestaande structuren. De oplossingen worden getest en aangescherpt in co-creatie, en uiteindelijk gebundeld in een adviesrapport voor de Rijksoverheid. Ook in het onderwijs en professionele netwerken worden de resultaten actief gedeeld, zodat de kennis breder beschikbaar komt.
Het NAMI-project is een samenwerking tussen het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, Ministerie van Buitenlandse Zaken, Ministerie van Defensie, Rijkswaterstaat, PIANOo, Nevi, Hogeschool Rotterdam, Erasmus Universiteit Rotterdam en De Haagse Hogeschool. Door kennis en praktijk te verbinden, levert het project inzichten op die direct toepasbaar zijn voor professionals.
Bij Hogeschool Rotterdam geloven we dat ons onderwijs en onderzoek pas echt impact maken als we bijdragen aan een economie die toekomstbestendig is. Eerlijker, duurzamer en veerkrachtiger. Met NAMI leveren we een bijdrage aan die transitie. We brengen onderzoek, beleid en praktijk samen en laten studenten zien hoe zij zelf verschil kunnen maken. Niet alleen op papier, maar juist op de werkvloer, daar waar keuzes worden gemaakt die ertoe doen.
Over het lectoraat Publieke Inkoop
Het lectoraat Publieke Inkoop is een samenwerking tussen vijf hogescholen: Hogeschool Rotterdam, De Haagse Hogeschool, Avans Hogeschool, Hogeschool Saxion en Hanzehogeschool Groningen. Gezamenlijk zetten zij zich in voor de professionalisering van inkoop in het publieke domein.
Het lectoraat doet praktijkgericht onderzoek naar actuele vraagstukken binnen publieke inkoop, zoals duurzaamheid, rechtmatigheid, marktbenadering en contractmanagement. Daarbij werkt het nauw samen met overheden, onderwijsinstellingen en beroepsverenigingen. Het doel: bijdragen aan beter onderbouwde keuzes en meer impact met publieke middelen.