Menu
English

Ontmoeting 118 | De kinderen zijn op

Tweewekelijkse blog van Ron Bormans - Voorzitter College van Bestuur

Met een enorme hoeveelheid afspraken in Ron Bormans' agenda blijken bij een groot aantal daarvan de tekorten op de arbeidsmarkt een rol te spelen. In Dordrecht spreekt hij over het tekort aan verpleegkundigen, in Rotterdam over wat de komende tijd aandacht moet krijgen om de tekorten op te vangen. En daarbij komen heel wat paradoxen kijken, waarover in deze blog eveneens meer...

Ik heb mijn agenda er nog eens op nageslagen: er stonden de afgelopen twee weken zo’n 50 afspraken in. Ze varieerden van een half uur tot een uur of drie, inclusief de avonden. Bij die 50 afspraken waren er 4 omdat ik tegenwoordig mag lesgeven in een van onze minoren, 9 in de categorie ’zonder agenda met bijpraten’, 4 in de avond met een netwerkachtig karakter (al dan niet inclusief diner), 3 op reguliere basis gepland, zoals ons wekelijks CvB-overleg en voor het overige uniek geplande bijeenkomsten met een duidelijk thema. Dat waren er dus 30.

Van die 30 afspraken hadden er 10 direct een relatie met het vraagstuk van tekorten op de arbeidsmarkt. Betrek daarbij het gegeven dat in andere bijeenkomsten het vraagstuk bijna standaard onderwerp van gesprek was en je kunt de conclusie trekken dat een groot deel van mijn aandacht de afgelopen week verbonden was met het vraagstuk: hoe voorzien we Rotterdam, Zuidwest Nederland en/of het land van goede arbeidskrachten. En dan niet als uitdrukking van onze reguliere missie – we zijn tenslotte beroepsonderwijs – maar vanuit een aangescherpte vraag en zorg: hoe voorkomen we dat er zodanige tekorten ontstaan dat er geen leraren meer voor de klas staan, geen IT-ers meer te vinden zijn, we geen verpleegkundigen meer aan onze bedden hebben, we de ingenieurs missen die nodig zijn in onze bedrijven. De problematiek waar de kranten vol van staan.

Twee, drie jaar geleden vergaderden we vanuit het paradigma: hoe zorgen we dat jonge mensen een baan vinden? Nu vanuit de noodkreet: hoe zorgen we dat bedrijven en organisaties voldoende goed gekwalificeerd personeel krijgen?

De paradox als probleem bij strategische beslissingen

A paradox is a situation in which two seemingly contradictory, or even, mutually exclusive, factors appear to be true at the same time.

Ik vraag dinsdag 11 september aan de studente op de eerste rij wat ze van de twee hoofdstukken vond die ze moest lezen voor mijn eerste hoorcollege. Ze draait met haar ogen een grote boog omhoog, zoals alleen jonge vrouwen dat kunnen en verzucht: “It was like hell, sir”. De klas lacht, maar voelt wel aan wat ze bedoelt: gemakkelijke kost is het niet. We behandelen in onze minor ingewikkelde vraagstukken van strategie, waarbij we als centraal concept de paradox hanteren.

Strategische vraagstukken kunnen zich voordoen als puzzels, dilemma’s of trade-offs, maar het meest spannend zijn ze – en helaas presenteren ze zich vaak zo – als ze de gedaante van paradoxen aannemen. Ze hebben dan iets onoplosbaars en vragen meer dan analyse sec. We staan die middag aan het begin van 7 weken waarin we studenten theoretisch, maar vooral ook door steeds maar weer de theorie te plakken op real-life cases, leren methodisch en analytisch om te gaan met die paradoxen.

Na afloop van het college vraag ik de studente of ze inmiddels de weg uit de hel gevonden heeft. Ze is beleefd en waarschijnlijk wil ze mij als docent niet voor het hoofd stoten. Ze kijkt me vriendelijk aan, terwijl ze haar spullen pakt: “Not yet, sir”.

Meer verpleegkundigen gewenst in Dordrecht

Dordrecht is een van die steden die er, zo moet je nu stellen, na de grote fusie- en concentratiegolven van de jaren ’80,  wat bekaaid vanaf gekomen is qua hoger beroepsonderwijs. In de stad zitten een pabo, enkele initiatieven rondom andere opleidingen en wat private hbo-aanbieders. Maar geen hogeschool in de brede betekenis van het woord. De stad ervaart dat als een gemis en dus zoekt zij mogelijkheden die historische ‘deficiëntie’ te herstellen. Zoals meer steden dat doen die geen vrede hebben met het hbo-landschap zoals dat eind vorige eeuw in grote lijnen ontstaan is. Of node nieuwe loten aan de stam missen, zoals het bij ons zo succesvolle Ad-onderwijs.

Als ik 13 september aan tafel zit met bestuurders uit het hbo en de top van dat mooie Albert Schweitzer ziekenhuis in Dordrecht, realiseer ik me dat we hier een meervoudige paradox te pakken hebben, die ik – als hbo-bestuurder – niet mag negeren, maar waarbij het niet slechts een kwestie van puzzelen is om een en ander op te lossen. De paradox is een meervoudige en complexe, die ik hier aan tafel probeer te ontwarren.  

Hogeschool Rotterdam moet en zal zich verantwoordelijk voelen voor het arbeidsmarktvraagstuk in Dordrecht, maar is niet gevoelig voor de argumentatie dat Dordrecht, omwille van de sfeer in de stad, dús een hogeschool verdient. Onderdeel van de paradox is ook het niveau van het strategische vraagstuk. Een stad zal de afweging altijd geografisch afbakenen, een hogeschool hanteert daarbij verschillende geografische niveaus. Het vraagstuk heeft zelfs een nationale systeemdimensie: als we de vragen van de huidige hoogconjunctuur op landelijk niveau gaan beantwoorden door ons aanbod te versnipperen, maken we dan niet een negatieve schaalsprong, terug naar de jaren ’80 van de vorige eeuw? Er zijn mensen die dat mogelijk een aantrekkelijk perspectief vinden. Maar let op, een moderne hogeschool, met haar laboratoria, onderzoek, variëteit in onderwijsvormen en bedrijfseconomische vereisten, kan niet zo maar ‘afgeschaald’ worden.

The paradox of compliance and choice

An industry recipe is a widely held perception among industry  incumbents regarding the actual rules of the game in the industry. … a recipe is the cognitive map …. a common understanding of the rules of the game.

We doen nu de dingen in het hoger onderwijs op een bepaalde manier. Onze ‘rules of the game’ drukken zich uit in termen van organisatievormen als een hogeschool, een opleiding, maar ook met regels die óf in de wet staan óf die we in ons hoofd hebben zitten. Voor een deel zijn we daartoe gedwongen, worden ertoe aangezet of voelen we ons gedwongen om, zoals ik het tegen mijn studenten zeg, het te spelen ‘by the rules of the game’. We zitten in een modus van wat in de theorie heet ‘compliance’. Terwijl de uitdagingen die er zijn, schreeuwen om ‘choice’: … firms must find ways of escaping the pitfalls of organizational conformity – the strict adherence to current industry rules.

Een van de methodieken die we onze studenten voorhouden om deze paradox te overstijgen, is ‘balancing’: goed afwegen waar de grens ligt: tot hoever volgen we de eisen die de externe omgeving ons - ook voorbij de harde wettelijke kaders - op lijkt te leggen? En waar en vanaf welk punt kiezen we de vrijheid om daar van af te wijken om tot nieuwe oplossingen en concepten te komen?  Hoe wegen we af wat de beste balans is tussen de twee ogenschijnlijk tegengestelde eisen? Waar is er voorbij de naleving van wettelijke kaders en het handhaven van kwaliteitseisen sprake van te veel conformiteit en kan (of moet) er (zelfs) meer vrijheid worden gegeven?

De kinderen zijn op

Ik hoor het me vaak zeggen aan al die vergadertafels: de kinderen zijn op. Een van de onuitgesproken veronderstellingen waarmee we van doen hebben, is dat wij in staat zouden zijn een blik nieuwe verpleegkundigen open te trekken, dat we in staat zijn ergens een grote hoeveelheid jonge mensen ‘te vinden’ die we op kunnen leiden in de richting die wij wenselijk achten. Onze gesprekspartners weten wel dat het zo niet werkt, maar veronderstellingen van dien aard liggen toch vaak – verborgen – onder de redenering. Terwijl de oplossingen die we zoeken, respect moeten tonen voor het volgende:

  • We groeien toe naar een situatie waarin het arbeidsmarktperspectief niet meer in een beperkt aantal domeinen goed is, maar in nagenoeg allemaal
  • Beelden om ons heen dat we in sommigen domeinen opleiden voor de toekomstige werkloosheid, zijn vaak te ruw; ook, of zeker in het economische domein, kijk maar eens naar de vacatures van nu
  • Er ligt niet een enorm – onaangeboord – potentieel aan kinderen te wachten totdat wij ze naar het hoger onderwijs geleiden: bijna alle havisten komen naar ons toe en een subtantieel deel van de mbo-ers (en aan de overige wordt door diezelfde arbeidsmarkt met dezelfde heftigheid getrokken)
  • Dat de demografie hoogstens - in onze regio - licht stijgt maar elders daalt of (fors) krimpt
  • Met een keuzegedrag van jonge mensen, dat we niet altijd effectief weten te beinvloeden.

In het CvB-overleg van 17 september tonen onze onderzoekers ons de eerste cijfers van de verdeling van de instroom naar opleidingen. De afgelopen jaren waren wat verpleegkunde betreft, jaren van groei, soms stevig. Dit jaar zetten we een forse stap terug. Over vier jaar leveren we beduidend minder verpleegkundigen af dan dit jaar.

Tekst gaat onder de foto verder. Aan de andere kant van de Maas schittert 'ons' RDM-complex.

Meer verpleegkundigen gewenst in Rotterdam

Meer ‘Rotterdams’ kun je het niet krijgen, vergaderlocatie De Vertrekhal. Boven een bakkerij en een koffie-distributeur, in een oud havengebied dat de komende jaren een enorme boost gaat krijgen, met industriële bedrijvigheid om ons heen, maar ook met het distributiecentrum van de voedselbank om de hoek. De Vertrekhal, ooit een centrum van havenactiviteiten. Aan de andere kant van de Maas schittert ‘ons’ RDM-complex

We praten 20 september met Rotterdamse bestuurders uit de zorg en het onderwijs over de bestaande en dreigende tekorten in de zorg. Een zelfde, zorgelijke analyse van de arbeidsmarktsituatie als in Dordrecht heeft ons bij elkaar gebracht. In een stad die rijk voorzien is van hoger onderwijs… Vier hogescholen en een prachtige universiteit. Waarbij een van die hogescholen de afgelopen jaren qua volume  in de top 3 stond van aanbieder van verpleegkunde-onderwijs.

We verkennen nieuwe oplossingen, voorbij het lineaire denken in termen van meer vacatures, meer verpleegkundigen. Onderdeel van die nieuwe oplossingen is dat de werelden van onderwijs en zorg meer ineen groeien: onderwijs op locatie, praktijk en leren dichter op elkaar, samen onderzoeken hoe én het onderwijs vernieuwt én de zorg zelf, andere dan de gebruikelijke disciplines verbinden aan de zorg, opdat innovatie een deel van de oplossing brengt, andere ‘rules of the game’…

De houdgreep van de korte termijn

Bij de afronding begint een nieuwe paradox zich aan ons op te dringen, die van de korte termijn versus de lange termijn; een die zich niet zo maar laat oplossen door een van de concepten uit mijn les: ‘navigating’, dat wil zeggen de vraagstukken sequentieel in de tijd plaatsen. Immers, de energie die nodig is om op de korte termijn vraagstukken op te lossen, gaat ten koste van de energie die nodig is om de vraagstukken op de lange termijn op te lossen. Letterlijk, gezien de werkdruk in de zorg én het onderwijs. Waarbij de korte termijn de lange termijn verdrukt, in een houdgreep houdt. Het anders organiseren van het onderwijs vraagt inzet van mensen die nu zorgen dat de roosters van vandaag kloppen… Het nu kloppend krijgen van die roosters zal altijd als eerste de aandacht eisen. Zeker in een tijd dat de eerste afdelingen van ziekenhuizen gesloten worden.

Ik vermoed dat als ik deze paradox aan mijn studenten voorleg, dat zij dan met de oplossing van ‘juxtaposing’ komen, “… to simultaneously manage opposite demands on a permanent basis.”

Maar laat ik het eens aan hen voorleggen. Dan kom ik er later nog eens op terug. Sommige paradoxen los je nu eenmaal niet terstond op. Als dat wel zo was, was het nooit een paradox geworden…


Engelse citaten: Bob de Wit, Strategy, Hampshire, 2017, Resp. pag. 14, pag. 510, pag. 512 en pag. 18

Over de auteur

Ron Bormans - Voorzitter College van Bestuur Hogeschool Rotterdam

Ron Bormans (1957, te Schinnen, Zuid-Limburg) mag zich verheugen in een lange periode van ontmoetingen in en met het hoger (beroeps)onderwijs. Tijdens zijn studies: Natuurkunde (propedeuse) in Eindhoven en Politicologie / Bestuurskunde in Nijmegen. Maar ook in zijn loopbaan. Hij werkte o.a. als plv. directeur HBO en directeur Studiefinanciering bij OCW. Daarnaast was hij consultant bij Capgemini. Op dit moment geeft hij leiding aan Hogeschool Rotterdam als bestuursvoorzitter, een functie die hij eerder bekleedde bij de HAN. Maar hij deed ook de HvA en Inholland aan en hield toezicht op onderwijsprogramma's als directeur NQA.

Elke twee weken is de nieuwe blog-post ook te volgen op Twitter via @ronbormans1.